“Κανάρη ! Κανάρη ! σε λησμονήσαμε! /Σε λησμονήσαμε. Η δόξα σου βυθίστηκε μέσα στη νύχτα. /… Για μια στιγμή μόνο φωνάξαμε: Ελλάδα ! Αθήνα ! /Σπάρτη ! Λεωνίδα ! Δημοσθένη ! / Κανάρη, ημίθεε, που ακτινοβολείς από δόξα !”

-Βίκτωρ Ουγκώ

Σπάνιο πράγμα να θαυμάζουμε κάποιον άνθρωπο για το όλον του. Συνήθως θαυμάζουμε είτε τα κατορθώματά κάποιου, είτε το ήθος του, είτε τις θέσεις τις οποίες κέρδισε. Όλα μαζί, δύσκολο. Ε, ο Κανάρης τα είχε όλα. “Έβλεπαν σε αυτόν ένα συγκερασμό δυνάμεων. Λες και η θάλασσα με τη στεριά είχαν λάβει σάρκα και οστά”.

Η ζωή του Κανάρη, που από τον φιλήσυχο Κωσταντή έγινε ο Κανάρης ο μπουρλοτιέρης, είναι όπως οι ζωές όλων των ηρώων. Υπενθύμιση και έμπνευση.

Κωσταντής, ο φιλήσυχος

Γεννήθηκε το 1793 ή το 1795 στα Ψαρά, στους κόλπους μιας οικογένειας με μεγάλη ναυτική παράδοση. Έμεινε ορφανός από μικρός και ακολούθησε το ναυτικό επάγγελμα μαθαίνοντας τα μυστικά της θάλασσας ως μούτσος στο μπρίκι του θείου του Δημήτρη Βουρέκα. Στον ελεύθερό του χρόνο διάβαζε μια φυλλάδα για τον Μέγα Αλέξανδρο, η οποία είχε ξεφτίσει από τη χρήση. Ήταν λιγομίλητος και δεν ήθελε να μπλέκει σε φασαρίες – ειρωνικό αν σκεφτείς το μετά. Επίσης παρόλο που ήταν δουλευταράς, δεν ξεχώρισε στην αρχή μέσα στα καράβια.

Γενικά ήταν outsider για αυτά που πέτυχε αργότερα. Γράφει κάποιος μάλιστα «όταν γύρεψαν μπουρλοτιέρηδες και παρουσιάστηκε, απόρησαν», γιατί «δεν έλεγε μπαρούφες στους καφενέδες και δεν τον είχαν σε υπόληψη». Αλλά όπως γράφει και ο Φωτιάδης «αν τον γνωρίζαμε τότε, θα βγάζαμε την πιο στραβή προφητεία για αυτόν».

Ως προς το πείσμα του, αυτό το διακρίνουμε από νωρίς με αφορμή τη γυναίκα του, Δέσποινα. Τα δυό τους είχαν μια συμπάθεια, αλλά τότε τα πράγματα δεν ήταν εύκολα. Η οικογένεια του Κωνταντίνου προόριζε την Δέσποινα για τον μεγαλύτερο αδερφό του, Αναγνώστη. Ο Κωσταντής τότε κλείστηκε στον εαυτό του, δεν μιλούσε και έλεγε ότι θα πάει να γίνει καλόγερος. Βλέποντας οι συγγενείς ότι οι νέοι ήταν ερωτευμένοι, πήραν τα χαμπάρια τους, χάλασαν τον συμφωνημένο αρραβώνα και τους πάντρεψαν.

«Αφοσιώθηκε στη γυναίκα του και εκείνη δεν έφυγε ποτέ από δίπλα του. Όσοι γνώρισαν εκείνον, γνώρισαν και τη ∆έσποινα. Και την περιγράφουν πάντα με θαυμασμό. Ήταν, λένε, γεμάτη χαρίσματα, ετοιμόλογη και γενναία γυναίκα. Και δεινή κολυμβήτρια. Στη νεκρολογία της στην εφημερίδα Παλιγγενεσία (2 Οκτωβρίου 1881) αναφέρεται ότι στην καταστροφή των Ψαρών, έγκυος με δύο παιδιά, δεν δίστασε να πέσει με τα μικρά στη θάλασσα, να κολυμπήσει, δίνοντάς τους κουράγιο και κρατώντας τα στον αφρό, μέχρι να επιβιβαστούν, σώοι, σε ένα πλεούμενο».

Ωστόσο, δεν ήταν και εύκολο να χεις άντρα τον Κανάρη που έπαιζε τη ζωή του κορώνα-γράμματα διαρκώς.Τη νύχτα που ο σύζυγός της πυρπόλησε τη ναυαρχίδα, εκείνη γέννησε έναν από τους γιους της. Άκουσε τους πανηγυρισμούς στο νησί όταν επέστρεψαν οι μπουρλοτιέρηδες στα Ψαρά και ήθελε να τρέξει στην εκκλησιά, αλλά ήταν λεχώνα και δεν την άφησαν: «Όταν, έπειτα, ήλθε ο Κωνσταντής στο σπίτι και κατάλαβα από τα καψίματα στο δέρμα και στα φρύδια τον κίνδυνο που διέφυγε, τότε δεν μπόρεσα να κρατηθώ. Μου έτρεχαν ποτάμι τα δάκρυα και τόση ήταν η συγκίνησή μου, ώστε μόλις και μετά βίας μπόρεσα να αισθανθώ και εγώ τη χαρά του αντρός μου, που έπαιρνε στα χέρια του το παιδί μας». Για να καταλαβαίνουμε και τι ρίσκαραν αυτοί οι άνθρωποι.

Ο Κανάρης και η Δέσποινα απέκτησαν μαζί έξι αγόρια και ένα κορίτσι. Μαζί θα δουν να χάνονται τέσσερα από τα παιδιά τους, πριν αυτά κλείσουν τα σαράντα τους χρόνια.

Κανάρης, ο μπουρλοτιέρης

Όντας καπετάνιος ο Κανάρης ταξίδεψε στην Οδησσό αρχικά το 1820 και παρόλο που γνώριζε για τη Φιλική Εταιρεία δεν έγινε μέλος της, αν και με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης εκουσίως προσπάθησε με όσα μέσα διέθετε να βοηθήσει στον αγώνα κυρίως κάνοντας επιδρομές στα Μικρασιατικά παράλια αρχικά και έπειτα εντασσόμενος στα πυρπολικά του στόλου των Ψαρών.

Το βάπτισμα του πυρός για τον Κανάρη ήρθε το 1822. Στις αρχές Απριλίου ισχυρός τουρκικός στόλος αποτελούμενος από 34 πλοία – και καπιτάν πασά τον Καραλή – έκανε απόβαση στη Χίο με σκοπό να καταπνίξει την επανάσταση των Ελλήνων κατοίκων της. Η επιχείρηση των Τούρκων κατέληξε στη Σφαγή της Χίου. Διαβάζοντας λεπτομέρειες για τις ημέρες εκείνες καταλαβαίνεις διαφορετικά το quote: “Η Τουρκία δεν έχει ιστορία, έχει ποινικό μητρώο”. Όπως γράφει και ο Φωτιάδης “Τραγωδίες ωσαν αυτή της Χίου δεν είναι τρόπος να τις ζωντανέψεις πάνω στο χαρτί. Γράφτηκαν με δάκρυα κι αίματα κι όχι με το μελάνι της πένας. Πώς να ζωγραφίσεις τον πόνο από τα μαρτύρια που παγώνει το αίμα και κάνει γυάλινα τα μάτια”.

Ενώ η θάλασσα της Χίου είναι γεμάτη πτώματα, το δουλεμπόριο βασιλεύει και ο τρόμος έχει καταλάβει όλη την Ελλάδα για την επικείμενη μοίρα τους, οι ναυτικοί σε ένα κρασοπωλείο με αγανάκτηση λένε ότι “δεν θα καρτερούν με δεμένα χέρια τη ντροπή και το θάνατο”. Αποφασίζουν λοιπόν, να τα παίξουν όλα για όλα.

Την εκδίκηση θα την πάρει ο Κωνσταντίνος Κανάρης με τον Ανδρέα Πιπίνο. Την νύχτα της 6ης προς 7ης Ιουνίου, ενώ οι Τούρκοι γιορτάζουν το Μπαιράμι τους, ο Κανάρης με τον Πιπίνο “γυμνοπόδαροι, μυρίζοντας ιδρωτίλα, σκόρδο και λευτεριά” πλησιάζουν την τουρκική ναυαρχίδα.

Να σημειωθεί ότι θα μπορούσαν να ανατινάξουν πιο εύκολα άλλα τουρκικά πλοία πιο μπροστά, αλλά ο Κανάρης είχε κάνει lock-in στον Καραλή. Αυτόν ήθελε να βρει πάση θυσία.

Περιγράφεις ο ίδιος:

«Μία δύναμις με άρπαξε από τη λιτανεία πριν φύγουμε από τα Ψαρά για την Χίο. Μία δύναμις θεϊκή με γιγάντωσε. Αυτή η θεία δύναμις μου έδωσε θάρρος διά να φτάσω με το πυρπολικό μου στην Τουρκική Ναυαρχίδα. Οι Τούρκοι ήταν τόσοι ώστε εάν έπτυαν επάνω μας θα μας έπνιγαν αναμφιβόλως. Εις το όνομα του Κυρίου φώναξα εκείνη τη στιγμή. Έκανα το Σταυρό μου και πήδηξα στη βάρκα. Καθώς ξεκίνησα να τους ανατινάξω είπα μέσα μου:Απόψε, Κωνσταντή, θα πεθάνεις για την Ελλάδα!»

Αυτό το «Απόψε, Κωνσταντή, θα πεθάνεις» έχει τεράστιο βάρος που ίσως δεν το καταλαβαίνουμε με την πρώτη ανάγνωση. Μετά από αυτή τη κουβέντα και τη συνειδητοποίησή του, οι κινήσεις του είναι ατάραχες και με μεγάλη αριστοτεχνία σιγουράρει άψογα το μπουρλότο στην αρχιναυαρχίδα. Ύστερα από λίγο, και με τη βοήθεια του ανέμου, η φωτιά είναι ανεξέλεγκτη και τυλίγει όλο το πλοίο. Σκοτώνονται 2000 Τούρκοι και ανάμεσα σε αυτούς και ο Καραλής. Ο Πιπίνος προκαλεί σοβαρές ζημιές στην αντιναυαρχίδα.

Να επισημάνουμε ότι δεν είναι μόνο ότι απέκτησαν πάλι θάρρος οι Έλληνες, ή ότι οι Τούρκοι είχαν για καιρό PTSD, αλλά και η στρατηγική σημασία του χτυπήματος, αφού κόπηκε ο ανεφοδιασμός των δυνάμεων των Τούρκων που προσπαθούσαν να πνίξουν την επανάσταση στον Μοριά. Οπότε, δεν είναι μόνο ότι μιλάμε για ένα από τα πιο θρυλικά κατορθώματα στην ιστορία του πολεμικού ναυτικού αλλά και ότι ενδεχομένως σώθηκε η επανάσταση.

Η απήχηση του κατορθώματος είναι παγκόσμια και ο Κανάρης γίνεται θρύλος. Αλλά ήξερε και ο ίδιος ότι ο θαυμασμός των ξένων και τα ωραία πρωτοσέλιδα δεν θα μας έφερναν την λευτεριά, οπότε συνεχίζει τα επόμενα χρόνια τα πλήγματα κατά των Τούρκων:

• Ανατινάζει τουρκικό δίκροτο στο στενό μεταξύ Τενέδου και Τρωάδας (28 Οκτωβρίου 1822). Επρόκειτο για την υποναυαρχίδα του νέου αρχιναυάρχου Κακλαμάν Μεχμέτ Πασά, που είχε διαδεχθεί τον Καρά Αλή. 800 νεκροί Οθωμανοί.
• Πυρπολεί τουρκική φρεγάτα κοντά στη Σάμο (5 Αυγούστου 1824), εκδικούμενος την καταστροφή της Κάσου και της πατρίδας του. 600 νεκροί Οθωμανοί.
• Πυρπολεί τουρκική κορβέτα στα ανοιχτά της Μυτιλήνης (23 – 24 Σεπτεμβρίου 1824).
• Και η τολμηρότερη ενέργεια του: αποπειράται να πυρπολήσει τον αιγυπτιακό στόλο στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας (!!) στις 29 Ιουλίου Το εγχείρημα απέτυχε, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών. Γράφει ο ίδιος «Αν δεν είχαμε τον άνεμο κόντρα τον Αύγουστο του 1825, θα έκαιγα τον αιγυπτιακό στόλο μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας κι έτσι θα εμπόδιζα τον Ιμπραήμ να βγάλει τα στρατεύματά του στον Μοριά. Μα η Παναγιά δεν το ’θελε – προσκυνώ τη χάρη της!».

Τι τύπος ήταν αυτός ρε φίλε…

Η συμβολή του στην επιτυχία της ελληνικής επανάστασης στάθηκε αναμφισβήτητη και αυτό έγινε αντιληπτό και μετά το τέλος της, όταν κατάφερε να αναλάβει σημαντικές πολιτικές θέσεις. Short-story (και αρκετά απλουστευμένο) στήριξε Καποδίστρια, αφού εκείνος δολοφονήθηκε αποσύρθηκε στη Σύρο, και γύρισε μετά διατελώντας πρωθυπουργός για 5 φορές αλλά σπαστά λόγω των συγκρούσεών του με τον Όθωνα επειδή ο τελευταίος δεν ήταν και τόσο δημοκράτης και ο Κανάρης δεν ήταν τόσο καλός στο να δέχεται τα καλοπιασματα του συστήματος.

Τελικά, άφησε την τελευταία του πνοή όντας εν ενεργεία Πρωθυπουργός στις 2 Σεπτεμβρίου του 1877 με τη γυναίκα του ∆έσποινα δίπλα του. Εκείνη τον ακολούθησε τέσσερα χρόνια αργότερα. Στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, μέσα σε έναν μικρό περίβολο, δύο μαρμάρινοι σταυροί με τα ονόματά τους στέκουν πλάι πλάι.

Επίλογος

Η ζωή του Κανάρη εμπεριέχει πολλά reminders (υπενθυμίσεις).

Ένα reminder πάει στην Ελλάδα, που πρέπει να θυμάται ότι δεν θα μας σώσουν οι άλλοι την κρίσιμη στιγμή. Όπως και στη σφαγή της Χίου, το πολύ-πολύ να βγάλουν κανά δακρύβρεχτο λόγο. Οφείλουμε να θυμόμαστε ότι είμαστε μόνοι μας στα δύσκολα και με τις δικές μας δυνάμεις επιβιώσαμε. Δεν ήταν η ναυμαχία του Ναυαρίνου που μας ελευθέρωσε, αλλά η αυτοθυσία και ο αγώνας απλών παιδιών σαν τον Κωσταντή.

Ένα reminder πάει στην Ευρώπη, που σε αυτή τη κρίσιμη στιγμή πρέπει να θυμηθεί ότι δεν θα τη σώσουν μόνο πακέτα δις στην άμυνα αλλά η επιστροφή στις αξίες της. Στον χριστιανισμό, στον πατριωτισμό και στην ελευθερία. Σε αυτές τις αξίες που τα ξεφτερια των Βρυξελλών έχουν αλλεργία.

Και ένα reminder πάει σε εμάς, που πρέπει να θυμόμαστε ότι θα σώσει την ψυχή του αυτός που θα την απολέσει.

Έτσι, ο ψαριανός καμικάζι μπορεί ακόμα να βάλει μπουρλότο “στις νεκρές συνειδήσεις”. Δεν θα τον λησμονήσουμε.