Η λέξη «θυσία» μας φέρνει πολλές διαφορετικές εικόνες στο μυαλό. Αρχικά, οι περισσότεροι μάλλον σκεφτόμαστε τις θυσίες ζώων που συνηθίζουμε να ακούμε στις ιστορίες της μυθολογίας ή τις αυτοθυσίες των ηρώων για την πατρίδα τους. Βέβαια, πιθανότατα φέρνουμε στο νου μας και τις καθημερινές θυσίες, λόγου χάριν, των γιατρών (ιδιαίτερα στην περίοδο της πανδημίας) που με αυταπάρνηση βοηθούν τους πονεμένους συνανθρώπους παρά τον κίνδυνο για την δική τους υγεία. Τα δύο αυτά παραδείγματα εκ πρώτης όψεως φαίνονται εντελώς ασύνδετα μεταξύ τους. Παρόλα αυτά έχουν περισσότερες ομοιότητες απ’ όσο θα φανταζόμασταν.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

H πιο παλιά -επιβεβαιωμένη- μορφή θυσιών είναι οι θυσίες ζώων που γινόντουσαν στην αρχαία Αίγυπτο αλλά και αυτές που συναντάμε στην αρχαία ελληνική παράδοση. Οι θυσίες αυτές, όπως και η πλειοψηφία των αρχαίων θυσιών, φαίνεται πως είχαν τελετουργικό χαρακτήρα. Στόχευαν στο «καλόπιασμα» των θεών προκειμένου να είναι πιο ευνοϊκοί με τους ανθρώπους κατά την κρίση τους μετά τον θάνατο αλλά και για να επικοινωνήσουν οι άνθρωποι με τους θεούς ή άλλα θεϊκά όντα ζητώντας την βοήθειά τους σε καιρούς φυσικών καταστροφών, πανδημιών ή πολέμων. Στην μυθολογία βρίσκουμε και αρκετές περιπτώσεις ανθρωποθυσίας, παρόλα αυτά οι επιστήμονες διαφωνούν αν αυτές συνέβαιναν στην πραγματικότητα(1). Εννοείται βέβαια ότι σε άλλες περιοχές του κόσμου, όπως η Νότια Αμερική, ανθρωποθυσίες γινόντουσαν σε σχεδόν καθημερινή βάση(2).

Όμως, η θυσία δεν έχει μόνο τις μορφές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Υπάρχουν άνθρωποι που αυτοθυσιάζονται για έναν ανώτερο σκοπό, όπως για την απελευθέρωση της πατρίδας και την προστασία των αγαπημένων τους προσώπων. Λόγω της τεράστιας αξίας των πράξεων τους, αποκαλούμε αυτούς τους ανθρώπους «ήρωες» και τους μνημονεύουμε ως αθάνατους. Τέτοιοι άνθρωποι είναι ο σπαρτιάτης βασιλιάς Λεωνίδας, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (3), ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γρηγόρης Αυξεντίου και γενικότερα όλοι όσοι με γενναιότητα προσέφεραν τα πάντα (ακόμα και την ζωή τους) για χάρη των άλλων.

Ο Λεωνίδας και οι 300 σπαρτιάτες αρνήθηκαν να παραδοθούν στον Ξέρξη, οπότε τον αντιμετώπισαν στις Θερμοπύλες σε μια μάχη με αναπόφευκτο τέλος, (στιγμιότυπα από την ταινία “300”)

Θυσίες παρατηρούμε και στην καθημερινότητά μας. Οι γονείς με τις υπερβατικές τους πράξεις προσπαθούν να εξασφαλίζουν την καλύτερη δυνατή ανατροφή για τα παιδιά τους. Ένα ζευγάρι ή δύο φίλοι κάνουν θυσίες και υποχωρήσεις για να εδραιώσουν την σχέση τους. Άνθρωποι διαφόρων επαγγελμάτων ή εθελοντές προσφέρονται ανιδιοτελώς στον συνάνθρωπο παρέχοντας τις υπηρεσίες τους. Ιδιαίτερα σθεναρή είναι η εικόνα των γιατρών στον καιρό της πανδημίας που ρισκάρουν την υγεία τους για να βοηθήσουν τους ταλαιπωρημένους ασθενείς. Αυτοί οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι δημιουργούν μία αναλαμπή αισιοδοξίας και αγάπης μέσα στους δύσκολους και συχνά στενόχωρους καιρούς που ζούμε και μας επιτρέπουν να ελπίζουμε για ένα καλύτερο μέλλον.

Ας μιλήσουμε όμως εδώ και για το πώς σχετίζεται το μεγαλείο του ανθρώπινου πνεύματος με τη θυσία. Μια από τις βασικότερες διαφορές του ανθρώπου από τα ζώα είναι ότι ο άνθρωπος γνωρίζει την ύπαρξη του μέλλοντος. Με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την διαμόρφωση της συνείδησης, ο άνθρωπος κατανόησε τις θεμελιώδεις έννοιες του χρόνου και του μέλλοντος και κατάλαβε πως ο θάνατος είναι αναπόφευκτος. Έτσι, έκανε μια ιδιοφυή ανακάλυψη που άλλαξε ριζικά τη συμπεριφορά του και άνοιξε δρόμους προς την πρόοδο όλης της ανθρωπότητας. Αυτή η ανακάλυψη δεν αποτελεί άλλη παρά την εύρεση της έννοιας της θυσίας.

Και τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι έχει την δυνατότητα να πράττει στο παρόν με κατάλληλο τρόπο ώστε να βελτιώνει το μέλλον. Ακόμα κι αν απαιτείται να βιώσει πόνο και ελλείψεις, η θυσία του προσφέρει μία ευκαιρία για ένα -ενδεχομένως- πιο ευνοϊκό μέλλον. Συμπεραίνουμε ότι οι θυσίες τόσο των αρχαίων όσο και των καθημερινών ανθρώπων αποσκοπούν στο ίδιο πράγμα, δηλαδή στην -πιθανή- εξασφάλιση ενός καλύτερου -άμεσου ή μακρινού- μέλλοντος είτε για τον ίδιο που την κάνει, είτε για κάποιον άλλο ή ακόμα για ένα σύνολο ανθρώπων όπως μία χώρα.

Πιστεύω ότι ως νέοι οφείλουμε, αφού κατανοήσουμε τους στόχους μας για το μέλλον (4), να επιδιώξουμε κι εμείς να κάνουμε ορισμένες θυσίες στην καθημερινότητά μας. Ο Charles Dickens είχε πει: «Το σημαντικό είναι: να είστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να θυσιάσετε ό,τι είστε για αυτό που θα μπορούσατε να γίνετε». Η θυσία που θα κάνεις δεν είναι σίγουρο ότι θα σε κάνει ευτυχισμένο. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι χωρίς θυσίες δεν θα γίνεις ποτέ ολοκληρωμένος και ευτυχισμένος. Εσύ θα τολμήσεις να πάρεις αυτό το ρίσκο;

Παραδόξως, όμως, υπάρχουν κάποιες θυσίες που δεν στοχεύουν στη διαμόρφωση ενός καλύτερου μέλλοντος ή στη δημιουργία πιο ευνοϊκών συνθηκών. Εύλογα αναρωτιέται κανείς για ποιόν λόγο να υποφέρει κάποιος εθελούσια, χωρίς αυτό να γίνεται για χάρη του ίδιου ή κάποιου άλλου ανθρώπου.

Στην περίπτωση αυτή, η λογική της επιβίωσης του ανθρώπου έρχεται σε δεύτερη μοίρα επειδή την υποκαθιστά η ανάγκη υπεράσπισης της αλήθειας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα βρίσκουμε πολύ συχνά στην περίοδο της Σοβιετικής Ρωσίας, που αρκετοί άνθρωποι ομολογούσαν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, παρόλο που γνώριζαν ότι αυτό θα τους οδηγούσε είτε σε κάποιο gulag ή στην άμεση εκτέλεση των ίδιων και των οικογενειών τους. Σύμφωνα με την λογική, θα ήταν πολύ καλύτερο για αυτούς τους ανθρώπους (και για τις οικογένειές τους) να αρνούνταν, έστω και στιγμιαία, χωρίς να το εννοούν, τα πιστεύω τους. Όταν, όμως, βιώνεις τόσο έντονα την αλήθεια, δεν μπορείς ούτε για μία στιγμή να την αρνηθείς. Η υπεράσπιση και ομολογία της γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού σου. Και τότε δικαίως μπορείς να χαρακτηριστείς κάτι παραπάνω από απλός άνθρωπος.

Οι άνθρωποι που πεθαίνουν ομολογώντας την πίστη τους στον Θεό γιορτάζονται από την χριστιανική παράδοση ως άγιοι Μάρτυρες. Πίνακας του Stefan Locher για τον μαρτυρικό θάνατο του αποστόλου Ματθαίου.

 


Παραπομπές:

1)https://www.smithsonianmag.com/smart-news/did-ancient-greeks-engage-human-sacrifice-180960111/

2)https://www.livescience.com/59514-cultures-that-practiced-human-sacrifice.html

3) https:\/\/filosofa.gr/articles/qBDviYKMHKGesZ5y05ko

4) https:\/\/filosofa.gr/articles/A9V42mAktm5LbBnvhfNX

 

Για την εικόνα του άρθρου:

Θυσίες ζώων και ανθρώπων συνοδεύουν την αποτέφρωση ενός ανθρώπου στην Αρχαία Ελλάδα, όπως απεικονίζεται σε μια έγχρωμη γκραβούρα από τον Heinrich Leutemann (1824-1905).