Φαντάσου ότι βρίσκεσαι σε ένα σκοτεινό δωμάτιο με έναν μελλοθάνατο. Ουρλιάζει μερόνυχτα και στον ύπνο του παραμιλά. Οι τύψεις σαν δράκοντες του τρώνε την ψυχή. Αν ήξερες ποιο είναι το φάρμακο στον πόνο του, θα του το έδινες. Θα ήταν παρανοϊκό να αφήνεις μια πονεμένη ψυχή να αργοσβήνει, να βασανίζεται…

Μια παρόμοια κατάσταση βιώνουμε τους τελευταίους μήνες. Ο πόλεμος-θάνατος καταστρέφει χιλιάδες ζωές. Ο φόβος για την πιθανή εξάπλωσή του απειλεί την αρμονική καθημερινότητα του ανθρώπου ενώ λίγα χιλιόμετρα μακριά, οι βομβαρδισμοί και οι σειρήνες του θανάτου ηχούν ανελέητα μέσα στη νύχτα, γκρεμίζοντας τα όνειρα των μικρών παιδιών.

Οι δυνατοί της γης αναλαμβάνουν δράση. Ο φριχτός δικτάτορας θα υποστεί την τιμωρία που του αξίζει. Ο ρωσικός πολιτισμός και η έκφρασή του, με κάθε μορφή τέχνης, πρέπει να αποφεύγεται. Ο λαός που γέννησε τον παράλογο ηγέτη, δεν αξίζει να μένει στην μνήμη του ανθρώπου. Ως ένδειξη διαμαρτυρίας να απολυθεί ο Ρώσος μαέστρος γιατί τόλμησε να μην απαρνηθεί την πατρίδα του. Οι θίασοι των διασήμων χορευτών, ας μείνουν ξεχασμένοι σε παλιές φωτογραφίες των ένδοξων χρόνων τους, γιατί δεν έχουν θέση πια σε μια πολιτισμένη ευρωπαϊκή χώρα. Ίσως η επόμενη διακήρυξη να λέει : ΚΑΨΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ. ΗΤΑΝ ΡΩΣΟΣ.

Μα τί να γίνει; Θέλει θυσίες η διατήρηση ενός πολιτισμένου κόσμου.

Λοιπόν ναι, αυτή είναι μια παράνοια. Το μοναδικό αντίδοτο απέναντι στον πόλεμο είναι η τέχνη. Κι αυτό γιατί η τέχνη είναι ένας δίκαιος καθρέφτης που φέρνει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τη συνείδησή του. «Η Ομορφιά θα σώσει τον κόσμο», φωνάζει ο Ντοστογιέφσκι μέσα από τον πρίγκιπα Μίσκιν και η φράση αυτή δεν αποτελεί έναν ρομαντικό στοχασμό του, αλλά μια απτή αλήθεια.

“Σε έσχατο βάθος, η ηθική και η αισθητική συμπίπτουν”    

-L. Wittgenstein

Η λύτρωση από τις φρικαλεότητες αυτού του πολέμου, αλλά και από την υποκρισία των σύγχρονων κοινωνιών μπορεί να επέλθει μόνο μέσω της αυτοκριτικής, της αυτογνωσίας και της μετάνοιας… έννοιες που διέπουν τη ρωσική κουλτούρα ανά τους αιώνες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ρωσική λογοτεχνία του 19^ου αιώνα η οποία εμβαθύνει στη δύναμη της ψυχής και στον πόλεμο του ανθρώπου με τα πάθη του. Διαφοροποιημένη από τα ευρωπαϊκά πρότυπα, αποκόπτει τη σχέση της με το ρεαλισμό από νωρίς και εστιάζει στην πνευματική υπόσταση του ανθρώπου. «Ο Τολστόι και ο Ντοστογιέφσκι στήνουν τους κόσμους τους, συνομιλούν με το Θεό και καλούν τον αναγνώστη να τους ακολουθήσει»(1).

Η ιστορία ενός λαού αποτυπώνεται με κάθε λεπτομέρεια στην τέχνη του. Η ρωσική τέχνη έχει το προνόμιο να εκφράζει εξίσου έναν ρομαντικό στοχαστή της ζωής και έναν επαναστάτη που μοχθεί για ισότητα, έναν ορθόδοξο που απώτερο στόχο του έχει την θέωση μα κι έναν άθεο. Κι όλα αυτά εξαιτίας της μακραίωνης και πολυκύμαντης ιστορίας της. Για πολλούς η Ρωσία θεωρείται η Τρίτη Ρώμη που φιλοξένησε, λάμπρυνε και συνέχισε τη Βυζαντινή Παράδοση. Τα προεπαναστατικά χρόνια εμποτισμένα με τον ορθόδοξο Χριστιανισμό, αργότερα η επανάσταση των Μπολσεβίκων, το αθεϊστικό καθεστώς, οι διωγμοί και τελικά η επιστροφή στην ορθοδοξία, καθιστούν τον ρωσικό πολιτισμό μοναδικό.

Η Ρωσία επηρέασε τον παγκόσμιο πολιτισμό σε κάθε του πτυχή. Είναι αδύνατο να αλλάξουμε την ιστορία και αδιανόητο να πιστεύουμε ότι αποκλείοντας το ρωσικό πολιτισμό δίνουμε λύση στο πρόβλημα και τιμωρούμε τη χώρα που κήρυξε πόλεμο. Όσο η πολιτική ορθότητα παλεύει να βάλει σύνορα στον αισθητικό κόσμο, ένας φοιτητής θα δακρύζει πάνω από τον Μέγα Ιεροεξεταστή μέσα στη νύχτα, αναζητώντας εξηγήσεις. Όσο η Ευρώπη αποστρέφει το πρόσωπό της από τον ρωσικό κόσμο, ένα θεατρικό έργο του Τσέχωφ, μια συμφωνία του Τσαϊκόφσκι, ένα βαλς του Σοστακόβιτς θα ενώνει όσους μοχθούν για την ειρήνη, όσους αναζητούν μια ειλικρινή προσπάθεια ενατένισης του θείου.

Ας επιστρέψουμε στο σκοτεινό δωμάτιο. Ο μελλοθάνατος δίπλα σου λέγεται Ιβάν Ιλίτς Μετσνίκοφ, είναι ο πρωταγωνιστής στο ομώνυμο έργο του Λ. Τολστόι και σε λίγα λεπτά θα παραδώσει το πνεύμα του. Ήταν ένας πολύ μισητός χαιρέκακος δικαστής. Λάτρευε την εξουσία του, εκδικούνταν μέσω αυτής και δεν αγάπησε ποτέ του. Δες τον τώρα. Είναι λουσμένος στο φως. Οι πόνοι του τελείωσαν. «Ο θάνατος ξεψύχησε» μονολογεί ευτυχισμένος. Μετάνιωσε, ζήτησε συγχώρεση και ελευθερώθηκε. Βρήκε το αντίδοτο στον πόνο του.

Μακάρι να αντιληφθούμε, πριν την καταστροφή, το αντίδοτο που λέγεται τέχνη.

Παραπομπές:

(1) George Steiner, Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι