Μέγιστη λειτουργία της καλλιτεχνικής εικόνας είναι να λειτουργεί σαν ανιχνευτής του απείρου, προς το οποίο κατευθύνεται βιαστικά η λογική και τα αισθήματά μας, πάλλοντας από χαρά.
Αντρέι Ταρκόφσκι
Ανέκαθεν ο ρόλος της τέχνης ήταν -μεταξύ άλλων- να λειτουργεί ως παρηγοριά για την ανθρώπινη ψυχή. Να την καταπραΰνει και να την εξευμενίζει και σε καιρούς νηνεμίας και εν μέσω οποιασδήποτε κρίσης. Γι’ αυτό η αρρώστια που μαστίζει εδώ και πολλούς μήνες την ανθρωπότητα μάς ωθεί να προστρέξουμε στην Τέχνη, όπως λέει κι ο ποιητής (1).
Μπορεί να υπάρξει, όμως, χώρος για την τέχνη μέσα στο ζοφερό περιβάλλον της ασθένειας και του θανάτου; Πάει καιρός από τότε που οι λέξεις «κρούσμα», «εμβολιασμός», «μετάδοση», «εντατικές» βρέθηκαν στο στόμα του καθενός. Κι ακόμη βρίσκονται. Ζούμε πλέον με βάση αυτές. Ορίζουν τον τρόπο συμπεριφοράς μας, τον τρόπο λειτουργίας κάθε κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Ορίζουν τον ψυχισμό μας. Το δυσοίωνο μέλλον, η ανασφάλεια, η ρευστότητα των πάντων, η μαύρη σκιά που πλανάται πάνω από τον πλανήτη Γη επισκιάζουν κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου και άρα καθετί που σχετίζεται με την τέχνη.
Αλλά είναι τόσο μεγάλη η δύναμη της Τέχνης που, όσο κι αν την αποδιώχνεις, εκείνη βρίσκει τρόπους κι επανέρχεται. Η θέση της είναι μέσα στην κοινωνία μας, όσο αποπνικτική κι αν είναι η ατμόσφαιρα σήψης που μας περιστοιχίζει. Η Τέχνη βαστάζει τον άνθρωπο∙ γαληνεύει την ψυχή του επειδή ακριβώς μπορεί και τη μεταφέρει αμέσως σε άλλες πραγματικότητες. Κινηματογράφος, μουσική, ζωγραφική, θέατρο, χορός, λογοτεχνία, όλα εξιλεώνουν την πάσχουσα ανθρώπινη ύπαρξη.
Πώς; Προσφέρουν απλόχερα πλήθος ερεθισμάτων, εικόνων, ακουσμάτων που ενεργοποιούν τη φαντασία, εντυπωσιάζουν, κινητοποιούν τη σκέψη, συγκινούν, διδάσκουν. Κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη, ακόμη κι αν δεν το ξέρει, να έρθει σε επαφή με τα έργα της τέχνης και το ωραίο (2). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αναπαύεται το ανθρώπινο πνεύμα, ταξιδεύει και νοερά αγκαλιάζει άλλους κόσμους, διαφορετικών εποχών και δεδομένων. Και είναι αδιαμφισβήτητο πως το πνεύμα και η ψυχή του ανθρώπου δεν μπορούν να φυλακιστούν, όποιας φύσεως εγκλεισμοί κι αν υπάρχουν. Γιατί είναι φτιαγμένα για να είναι ελεύθερα (3).
Ίσως, λοιπόν, διανύουμε μια περίοδο που η Τέχνη μπορεί να μας παρηγορήσει όσο ενδεχομένως τίποτε άλλο. Ένα μουσικό κομμάτι, ένα αισθητικά όμορφο βίντεο, μια ποιοτική ταινία ή ανάγνωσμα έχουν εξ ορισμού τη δυνατότητα να λειτουργήσουν ως αντίδοτα∙ να μας κάνουν να ξεχάσουμε για λίγο τα δεινά που μας περιζώνουν∙ να μας οδηγήσουν στην κάθαρση, εφόσον είναι προϊόντα της Τέχνης. Οι δυσκολίες εξακολουθούν μεν να υπάρχουν, αλλά πλέον δεν καταβυθίζουν στο σκοτάδι το πνεύμα και την ψυχή μας, αφού αυτά τα δυο κείνται μακριά από τα βάσανα αυτού του κόσμου.
Πηγές-παραπομπές:
1: Κ.Π. Καβάφης: Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.
Τό γήρασμα τοῦ σώματος καί τῆς μορφῆς μου εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι. Δέν ἔχω ἐγκαρτέρησι καμιά. Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα· νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ. Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. — Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάμνουνε — γιά λίγο — νά μή νοιώθεται ἡ πληγή.
2: «Ο μεγάλος Γάλλος συγγραφέας Théophile Gautier […] μάς θυμίζει ότι τα πιο ωραία πράγματα της ζωής δεν θεωρούνται απαραίτητα: Το ωραίο δεν είναι απαραίτητο στη ζωή. Αν καταργούνταν τα άνθη, ο κόσμος δεν θα υπέφερε. Ωστόσο, ποιος θα επιθυμούσε να μην υπάρχουν τα άνθη; Βεβαιότατα θα αρνηθώ τις πατάτες και όχι τα τριαντάφυλλα, και νομίζω ότι δεν υπάρχει στον κόσμο κάποιος ωφελιμιστής ικανός να ξεριζώσει τις τουλίπες ενός κήπου για να φυτέψει λάχανα», Nuccio Ordine, Η χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων, εκδ. Άγρα, σελ. 30
3: βλ. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.
Επιπλέον, ανατριχιαστική είναι η σκηνή από την ταινία A Hidden Life του 2019, όπου ο πρωταγωνιστής Franz, Αυστριακός οικογενειάρχης, μετά από τα βασανιστήρια που έχει υποστεί στη φυλακή, αρνείται για ηθικούς λόγους να δώσει τον όρκο πίστης στον Χίτλερ όπως οφείλει κάθε υποψήφιος στρατιώτης. Για εκείνον, ακόμη κι η φυλάκιση του σώματός του, δεν συνεπάγεται σε καμία περίπτωση την υποδούλωση του πνεύματός του. Έτσι, όταν ο δικηγόρος του τού προτείνει να ορκιστεί, μόνο στα λόγια, πίστη στον Χίτλερ με αντάλλαγμα την ελευθερία του, εκείνος αρνείται και απαντά με τόσο φυσικό τρόπο: «Μα είμαι ελεύθερος».
Πηγές Εικόνων:
