Όλοι κάποια στιγμή, έστω και τυχαία στην τηλεόραση έχουμε αντικρίσει την εικόνα μιας συμφωνικής ορχήστρας. Παρατηρούμε πρώτα τα έγχορδα, ακριβώς από πίσω τους τα πνευστά, στο βάθος τα κρουστά και στο κέντρο, ένας κύριος με φράγκο που κουνάει μια μπαγκέτα και έχει πλάτη στο κοινό, «κλείνοντάς του τη θέα».
Έχω ακούσει πολλές φορές άτομα, μουσικόφιλα και μη, να αναρωτιούνται για τη χρησιμότητα του μαέστρου σε μια συναυλία και να θεωρούν πως ο ρόλος του είναι περισσότερο διακοσμητικός, αφού όλοι οι μουσική ξέρουν ήδη πολύ καλά το κομμάτι τους.
Η ανάγκη ύπαρξης του μαέστρου είναι στην ουσία η ανάγκη συντονισμού μεταξύ των μουσικών της ορχήστρας. Κάθε μουσικός είναι μια ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα, με τη δική του άποψη για το πώς πρέπει να εκτελεστεί ένα έργο. Αλλά όλοι θα υπηρετήσουν την άποψη του μαέστρου, έστω και να αυτή αντιβαίνει στη δική τους μουσική προσέγγιση. Όσο καλοί και να είναι οι μουσικοί που απαρτίζουν την ορχήστρα, αν η ορχήστρα αυτή δεν έχει ένα κοινό όραμα, είναι μια αποτυχημένη ορχήστρα.
Ακριβώς το ίδιο που συμβαίνει και με τη δημοκρατία. Η κοινωνία χρειάζεται να έχει ένα κοινό όραμα ώστε να ακμάσει και κάθε πολίτης συνειδητά να ακολουθεί τους κανόνες της και να περιορίζεται ώστε να συνυπάρξει αρμονικά.
Ο ρόλος του μαέστρου είναι να πλάσει τον ήχο της ορχήστρας και να απογειώσει τους μουσικούς. Στο πλαίσιο αυτό, ο μαέστρος πλέον δεν δίνει απλώς τον ρυθμό, αλλά μπορεί να επιλέξει το τελικό «ηχητικό σχήμα» του έργου με βάση την ευελιξία της τεχνικής του. Βασίζεται στο τι αγγίζει τον ίδιο, κι έπειτα επιχειρεί να το μεταδώσει στους μουσικούς και στο κοινό. Άλλωστε είναι και ο μόνος που βλέπει την παρτιτούρα στην ολότητά της, σε αντίθεση με τους μουσικούς που βλέπουν μόνο τις δικές τους πάρτες. Βέβαια και οι μουσικοί δεν αποτελούν κάποιες καλοκουρδισμένες μηχανές με προκαθορισμένο τρόπο ερμηνείας ενός έργου. Κάθε εκτέλεση του ίδιου έργου από τους ίδιους μουσικούς δεν είναι ποτέ η ίδια. «Η σύνθετη διαδικασία της ερμηνείας εμπεριέχει τη σκέψη και τα συναισθήματα, αλλά και την εξοικείωση με το έργο. Έχει ποτιστεί από τη γνώση και την εμπειρία της μελέτης.»(1)
Και αυτή η μαγεία των πολλαπλών ερμηνειών είναι που κρατάει ένα έργο ζωντανό.
Στο παρακάτω βίντεο ακούγονται τα πρώτα μέτρα της 5ης συμφωνίας του Beethoven, ενός από τα δημοφιλέστερα κλασσικά κομμάτια, υπό τη διεύθυνση 4 διαφορετικών μαέστρων (Bernstein, Karajan, Ozawa, Jansons).
Παρόλο που ακούγονται κάθε φορά οι ίδιες 8 νότες, φαίνονται διακριτά οι διαφορές στην προσέγγιση του κάθε μαέστρου. Οι δυναμικές, η διάρκεια των παύσεων, το tempo, αναγράφονται μεν στην παρτιτούρα, αλλά ο ίδιος ο μαέστρος είναι αυτός που θα τα καθορίσει τελικά. Είτε με μια απότομη κίνησή του, είτε ακόμη και με ένα βλέμμα του.
Επίσης, ο διευθυντής ορχήστρας είναι μια προσωπικότητα που πρέπει να επιβάλλεται και να έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί ταχύτατα τις ιδέες του. Γιατί δεν διευθύνει μόνο τη δική του ορχήστρα αλλά συχνά καλείται ως φιλοξενούμενος μαέστρος να συνεργαστεί και με άλλες. Έτσι στα 5 πρώτα λεπτά της πρόβας πρέπει να έχει την αντίληψη να διακρίνει το «ταβάνι» της ορχήστρας, τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία της. Αντίστοιχα και η ορχήστρα στα 5 πρώτα λεπτά καταλαβαίνει με τι μαέστρο έχει να κάνει.
Ένας μαέστρος λοιπόν εκτός από τις μουσικές του απόψεις, οι οποίες οφείλουν να είναι ειλικρινείς και να πηγάζουν από μουσική καλαισθησία και όχι εγωιστικές πεποιθήσεις, πρέπει να έχει και τη δύναμη να πείθει και να εμπνέει.
Ακολουθεί ένα απόσπασμα με τον Herbert von Karajan, έναν από τους κορυφαίους μαέστρους του 20ου αιώνα με τεράστια επιρροή στο χώρο της κλασικής μουσικής, να διευθύνει την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν, 1966.
Παραπομπές
(1) Μίλτος Λογιάδης-καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου και διευθυντής ορχήστρας. (απόσπασμα από συνέντευξη στο φilenews)
(2) Εικόνες: http://www.vladimirfanshil.com, https://www.classicfm.com/
