Εισαγωγή
Ήταν Εβραίος, μετανάστης, αριστερός… Βαπτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος και μαρτύρησε σε θάλαμο αερίου στο Άουσβιτς. Ο λόγος για τον Άγιο Ηλία Φονταμίνσκυ, ο οποίος αποτελεί την απάντηση σε κάθε φασιστικό μόρφωμα και ναζιστικό έκτρωμα που επιδιώκει να διαστρεβλώσει τον Χριστό και να εισχωρήσει στην λαϊκή Ορθόδοξη Εκκλησία.
Όπως έγραφε η Παγκληρική Ένωση Ελλάδος το 1943, υποστηρίζοντας το ΕΑΜ, «ο σημερινός αγώνας είναι δίκαιος και έχει βέβαιη νίκη, γιατί είναι πάντα ενάντια στη βία, στη σκλαβιά, στην εκμετάλλευση του φασισμού, είναι αγώνας για τα μεγαλύτερα ιδανικά της λευτεριάς, της δίκαιης και ειρηνικής ζωής των λαών». Αυτόν τον αγώνα διάλεξε και ο Ηλίας Φονταμίνσκυ.
Για πρώτη φορά, παρουσιάζεται στην ελληνική γλώσσα, η ζωή ενός –αγνώστου για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό- Αγίου. Έπειτα από αρκετές και πολύμηνες αναζητήσεις στην γαλλική και ρωσική βιβλιογραφία, αναδεικνύεται μέσω του Φιλοsόfa τόσο η πολιτική, όσο και η πνευματική δράση του αντισυμβατικού Ορθόδοξου Αγίου.
Ο αγώνας κατά του ναζισμού και του εθνικισμού (ο οποίος έχει καταδικαστεί και ως αίρεση από την Ορθόδοξη Εκκλησία) είναι διαρκής, διότι όπως έλεγε και ο Άγιος Αλέξανδρος Σμορέλ: «Κάθε λέξη ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Χίτλερ εἶναι ἕνα ψέμα. Ὅταν μιλᾶ γιὰ εἰρήνη, ἐννοεῖ τὸν πόλεμο καὶ ὅταν κατὰ τρόπο βλάσφημο χρησιμοποιεῖ τὸ ὄνομα τοῦ Παντοδύναμου, ἐννοεῖ τὴ δύναμη τοῦ κακοῦ, τὸν ἐκπεσόντα ἄγγελο, τὸ Σατανᾶ.». Μαζί λοιπόν με όλους αυτούς τους αγωνιστές Αγίους, πολέμιων του ολοκληρωτισμού, ας αναδειχθεί ένας ακόμα που αποστομώνει κάθε ρατσιστή νεοναζιστή που θέλει να αποκαλείται «Χριστιανός».
Λίγα λόγια…
Ο Ηλίας Φονταμίνσκυ (Ilya Isidorovich Fondaminsky) γεννήθηκε στη Μόσχα της Ρωσίας τη 1η Μαρτίου του 1880 σε μία εβραϊκή επιφανή οικογένεια εμπόρων. Οι γονείς του ακολουθούσαν αυστηρά τις εβραϊκές παραδόσεις, αλλά ο Άγιος επηρεάστηκε αρχικά από τον μεγαλύτερο αδελφό του Matvey, φοιτητή του Πανεπιστημίου της Μόσχας, ο οποίος το 1885 είχε προσχωρήσει σε μία επαναστατική τρομοκρατική οργάνωση που στρεφόταν κατά της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (1).
Λόγω των περιορισμών που επικρατούσαν στη Ρωσία, σχετικά με το ποσοστό των εβραίων μαθητών (3%), ο Ηλίας φοίτησε σε ένα από τα πρώτα ιδιωτικά Γυμνάσια της Ρωσίας. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Γυμνάσιο Kreyman, το 1900 εισήχθη στο τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Βερολίνου, όπου και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, πολιτικής οικονομίας και Δικαίου. Το 1903 νυμφεύθηκε την παιδική του φίλη Emily Gavronsky (2) και ολοκλήρωσε τις σπουδές του τον επόμενο χρόνο.
Ας σημειωθεί τέλος πως ο Άγιος Ηλίας Φονταμίνσκυ ήταν συγγραφέας –έγραφε με το ψευδώνυμο «Bunakov»- διανοούμενος, αντιναζιστής και έντονα πολιτικοποιημένος αριστερός. Ήταν κοντά με την Αγία Μαρία Σκόμπτσοβα, υποστήριξε χριστιανικές προσπάθειες και βαπτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος. Μαρτύρησε στο Άουσβιτς στις 19 Νοεμβρίου του 1942, σε ηλικία 62 ετών.
Διαδηλώτριες εργοστασίου (Eπανάσταση του Φλεβάρη) και αφίσα του Σοσιαλεπαναστατικού κόμματος (υπέρ των αγώνων)
Πολιτική δράση
Το 1902 ο Ηλίας συνελήφθη -από την τότε Ρωσική Αυτοκρατορία- με την υποψία συμμετοχής στο κόμμα των Σοσιαλεπαναστατών και παρέμεινε φυλακισμένος για δύο μήνες. Το 1904 εντάχθηκε και έγινε μέλος της αγωνιστικής οργάνωσης του Σοσιαλεπαναστατικού κόμματος (γνωστού και ως κόμματος των Εσέρων).
Κατά τη διάρκεια της πρώτης Ρωσικής Επανάστασης του 1905, ο Ηλίας συνελήφθη αρκετές φορές για συμμετοχή σε εξεγέρσεις. Ο ίδιος έδωσε μέρος από την περιουσία του για τον οπλισμό των αγωνιστών, ενώ υπό την επιρροή του ξεκίνησε μία γενική απεργία.
Την περίοδο 1907-1917 έζησε εξόριστος στο Παρίσι και επέστρεψε στη Ρωσία λίγο μετά την επανάσταση του Φλεβάρη. Εξελέγη μέλος της κεντρικής επιτροπής του κόμματος των Σοσιαλεπαναστατών (Εσέρων), στην 3η συνέλευσή τους. Το κόμμα των Εσέρων συνεργάστηκε με φιλελεύθερες και δημοκρατικές σοσιαλιστικές δυνάμεις στα πλαίσια της νεοσύστατης προσωρινής κυβέρνησης, που συστάθηκε μετά την παραίτηση του τσάρου (Φλεβάρης 1917). Εντός αυτής και ο Ηλίας έλαβε αξιώματα. Μέσα στον Μάρτιο, αυτή η προσωρινή κυβέρνηση έδωσε γενική αμνηστία, ανετράπη η μοναρχία, καταργήθηκε η θανατική ποινή και σταματήσαν τα φοβερά πογκρόμ κατά των Εβραίων. Παράλληλα εφαρμόστηκε το οκτάωρο και χορηγήθηκε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις γυναίκες.
Το κόμμα των Σοσιαλεπαναστατών, στο οποίο άνηκε ο Άγιος, κέρδισε την πλειοψηφία των ψήφων στις πρώτες πανρωσικές δημοκρατικές εκλογές για τον σχηματισμό Συνακτικής Συνέλευσης, η οποία θα συνέτασσε και ψήφιζε νέο Σύνταγμα. Παρά το γεγονός ότι είχε λάβει 370 έδρες έναντι 175 που είχαν λάβει οι Μπολσεβίκοι, το κόμμα των Εσέρων διαλύθηκε καθώς η Συνέλευση συγκρούστηκε με τα Σοβιέτ. Κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής επανάστασης -που είχε επικεφαλή τον Β.Λένιν – ανετράπη αυτή η δημοκρατική προσωρινή κυβέρνηση και δόθηκε πλήρης εξουσία στα σοβιέτ, δημιουργώντας έτσι την Σοβιετική Ένωση (1917).
Εν κατακλείδι, αυτός ο αγώνας του κατά της κοινωνικής αδικίας που επικρατούσε στη Ρωσία, που απέδωσε καρπούς μέσα από το δημοκρατικά εκλεγμένο αριστερό κόμμα των Σοσιαλεπαναστατών, αλλά και κατά των ναζισμού αργότερα (βλ.Χριστιανική Δράση), δεν είναι ξένο με το Χριστιανικό πνεύμα. Αντιθέτως το τελευταίο αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους και από τους Άγιους Πατέρες επιβεβαιώνεται η ανάγκη για αγώνα κοινωνικό και υπέρ της ελευθερίας. Συνεπώς, πολέμιος του ναζισμού και των καθεστώτων που βασίζονται στη βία, το μίσος και τον καταναγκασμό, είναι η αγάπη, αφού και σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη «Ο Θεός αγάπη εστί».
Φωτογραφίες του Ηλία Φονταμίνσκυ (στη δεύτερη μαζί με την Αγ.Μαρία Σκόρμπτσοβα)
Χριστιανική δράση
Ο γάμος του Ηλία με την Emily Gavronsky έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα στροφή του και στάση ζωής του και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κλίση της γυναίκας του προς τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, έστω κι αν αυτή δεν είχε βαπτιστεί. Κατά την εξορία του στο Παρίσι (1907-1917), ήρθε σε επαφή με τους Dmitry Merezhkovsky and Zinaida Gippius, οι οποίοι μετά την ήττα από τη ρωσική επανάσταση, απέβλεπαν σε μία σύνθεση των ιδεών του σοσιαλισμού με τον χριστιανισμό και τον ωθήσαν να χρηματοδοτήσει το θρησκευτικό και φιλοσοφικό περιοδικό «Voprosy Zhizn». Το 1912, ο Φονταμίνσκυ προχώρησε μαζί με τον παλιό του σύντροφο Avksentiev στην έκδοση του περιοδικού «Pochin», το οποίο ήταν αντίθετο με την τρομοκρατία. Γενικότερα, ο Άγιος υποστήριζε (χρηματικά) τα χριστιανικά περιοδικά και τις φιλανθρωπίες.
Το 1919, όταν ο Φονταμίνσκυ ξαναβρέθηκε στο Παρίσι αναμείχθηκε με μασονικές στοές (3). Ωστόσο στα τέλη της δεκαετίας του 1930, ο Φονταμίνσκυ διαγράφηκε από όλες τις λίστες της μασονικής στοάς.
Στα τέλη του 1920, ο Φονταμίνσκυ σταμάτησε να ασχολείται ενεργά με τις κοινωνικές δραστηριότητές του, λόγω της ασθένειας της γυναίκας του, η οποία και πέθανε το 1935 σε ηλικία 55 ετών. Το 1923 ήρθε στο Παρίσι η Αγία Μαρία Σκόμπτσοβα -ποιήτρια, θεολόγος και μετέπειτα μοναχή- μαζί με την οικογένειά της και παρείχε φιλανθρωπικό έργο, ενώ παράλληλα αφιερώθηκε και στην κοινότητα των ρώσων εξόριστων και προσφύγων. Εκείνη την περίοδο, ο Ηλίας Φονταμίνσκυ γνώρισε την Μαρία Σκόμπτσοβα, ασπάστηκε τις πολιτικές και θρησκευτικές της πεποιθήσεις και γρήγορα έγιναν φίλοι. Ο φίλος τους Pianov συνήθιζε να λέει πως «είναι δύσκολο να πεις ποιος ασκεί μεγαλύτερη επιρροή σε ποιον. Η μητέρα Μαρία σε αυτόν ή αυτός στην μητέρα Μαρία».
Έτσι ο Φονταμίνσκυ ήρθε σε επαφή με την Ορθοδοξία, αλλά δίσταζε να βαπτιστεί, επικαλούμενος την πνευματική του απροετοιμασία για αυτό το μεγάλο βήμα. Για πολλά χρόνια ήταν αφοσιωμένος στο πνεύμα της αγάπης του Χριστού και γοητευμένος από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Συχνά παρακολουθούσε τις γαλλόφωνες Θείες Λειτουργίες που πραγματοποιούσε ο πατήρ Lev Gillet σε ένα παρεκκλήσι δίπλα από το «House of Hospitality» της Μητέρας Μαρίας Σκόμπτσοβα, όπου και έκανε ομιλίες τα απογεύματα της Κυριακής (οδός Lourmel).
Συμμετείχε ενεργά σε πολλές δράσεις του οργανισμού «Orthodox Cause», που σύστησε η Μητέρα Μαρία και προωθούσε την κοινωνική αποστολή του Χριστιανισμού. Κατά τη διάρκεια της κατοχής της Γαλλίας από τους Γερμανούς, η αποστολή «Orthodox Cause» βοήθησε το αντιστασιακό κίνημα και φυγάδευσε τους Εβραίους, που καταδίωκαν με μανία οι Ναζί. Η Γκεστάπο τελικά διέλυσε την οργάνωση «Orthodox Cause».
Ο Ηλίας Φονταμίνσκυ αγιοποιήθηκε στις 16 Ιανουαρίου του 2004 από το Ορθόδοξο Χριστιανικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, μαζί με την Αγία Μαρία Σκόμπτσοβα, τον γιο της και τον ιερέα Δημήτρη Κλεπνίνιν, που ήταν επίσης μέλη της αποστολής «Orthodox Cause», και έσωσαν πολλούς Εβραίους, κατά την περίοδο της κατοχής της Γαλλίας από τους ναζί, με κόστος την ίδια τους τη ζωή. Η μνήμη των μαρτύρων τιμάται στις 20 Ιουλίου.
Ο δρόμος προς το Άουσβιτς
Ο Άγιος αρνήθηκε να εγκαταλείψει την κατεχόμενη, από τους Γερμανούς, Γαλλία. Ο ίδιος το Φθινόπωρο του 1940 επέστρεψε στο Παρίσι, καθώς πριν βρισκόταν σε άλλο σημείο της Γαλλίας, και εγγράφηκε ως εβραίος. Στις 22 Ιουνίου 1941, όταν ξεκίνησε η εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση, ο Άγιος συνελήφθη μαζί με πολλούς ακόμα Ρώσους μετανάστες κατά τη διάρκεια μίας επιδρομής και οδηγήθηκε στο στρατόπεδο Frontstalag 133. Εκεί βαπτίστηκε χριστιανός από τον π.Κωνσταντίνο Zambrzhitsky, ο οποίος αργότερα είπε πως ένιωθε την «πνευματική και θεολογική υπεροχή» του Αγίου. Στην αρχή της λειτουργίας, οι Γερμανοί στρατιώτες διέταξαν την διακοπή της και τότε ο Άγιος συνάντησε τον Χριστό του, όπως αναφέρει ο ιερέας Κωνσταντίνος.
Λίγο μετά την βάπτιση, ο Άγιος μεταφέρθηκε στο αναρρωτήριο του στρατοπέδου με έλκος στόμαχου. Εκεί κατάφερε να έρθει σε επαφή με την Μαρία Σκόρμπτσοβα, εργαζόμενους του «Orthodox Cause» και Ρώσους σοσιαλιστές, μέλη της αντίστασης. Οι τελευταίοι είχαν οργανώσει την απόδρασή του μέσω της «ελεύθερης ζώνης» της Νότιας Γαλλίας. Ωστόσο αρνήθηκε να διαφύγει και έπειτα από αρκετή περισυλλογή, αποφάσισε συνειδητά τον μαρτυρικό θάνατο για την πίστη, συνδυάζοντας την μεταστροφή του στην Ορθοδοξία με την αφοσίωσή του στον εβραϊκό λαό. Επέλεξε συνειδητά την ίδια μοίρα με τους άλλους Εβραίους κρατούμενους, κι έτσι μεταφέρθηκε μαζί τους στις αρχές του 1942 στο στρατόπεδο διέλευσης Drancy κι από εκεί στο Άουσβιτς.
Μετά τον πόλεμο, η γαλλική κυβέρνηση ενημέρωσε τους συγγενείς του Αγίου, πως αυτός μαρτύρησε στις 19 Νοεμβρίου του 1942 σε θάλαμο αερίου.
Συμπεράσματα
Εν κατακλείδι, ο βίος του Αγίου Ηλία Φονταμίνσκυ έρχεται να συμπληρώσει και να επιβεβαιώσει εκείνη την άποψη που είχε διατυπώσει στο συνέδριο «Μαρξιστές & Ορθοδοξία: Διάλογος ή Διαμάχη;» ο Χρήστος Γιανναράς.
«Κάθε ζωντανή εκκλησιαστική κοινότητα που σκοπεύει συνειδητά στο μοναστικό πρότυπο της ορθόδοξης πνευματικότητας, είναι πάντοτε μία έμπρακτη ρήξη και ριζοσπαστική αντίθεση σε κάθε μορφή κατεστημένης εκμετάλλευσης –κάθε μορφή ατομικής ή συλλογικής, οικονομικής ή ιδεολογικής καταδυνάστευσης του ανθρώπου».(4)
Βιβλιογραφία
Ελληνική
Δημήτρη Καϊλα, Ο Κλήρος στην Αντίσταση, Αθήνα: «Σύγχρονη Εποχή» 1981: 146
Κεφαλόπουλος, Αρχ. Κύριλλος (2015). Ο άγιος Αλέξανδρος Σμορέλ, ένας μάρτυρας της Ορθοδοξίας στα χρόνια του Ναζισμού και της βαρβαρότητας. Αθήνα: Εφημερίδα Χριστιανική.
Πέτρος Μακρής, Μαρξιστές και Ορθοδοξία: Διάλογος ή Διαμάχη;, Αθήνα: «Επικαιρότητα» 1983:30
Ρωσική
https://drevo-info.ru/articles/23289.html#t5
http://zhurnal.lib.ru/s/skorkin_k_j/fondaminsky.shtml
https://www.relevantinfo.co.il/ilya_fondaminsky/
https://azbyka.ru/svyatye-parizhskie-mucheniki
https://ru.wikipedia.org/wiki/
Γαλλική
https://www.pagesorthodoxes.net/saints/mere-marie/mmarie-canonisation.htm
Παραπομπές
- Αυτή λεγόταν: «Ναρόντναγια Βόλια». Ο Matvey τον επόμενο χρόνο εκδόθηκε στην αστυνομία από έναν σύντροφο και επίσης μέλος της επαναστατικής οργάνωσης (!) και καταδικάστηκε σε 10 χρόνια σκληρής εργασίας. Το 1889 συμμετείχε σε ταραχές πολιτικών εξορίστων στο Γιακούτσκ, μετά την καταστολή των οποίων καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη και πέθανε στη φυλακή από φυματίωση σε ηλικία 29 ετών.
- Πρόκειται για την εγγονή του «βασιλιά του τσαγιού» Wulff Vysotsky.
- Έγινε μέλος της αδελφότητας της μασονικής στοάς του Παρισιού, ύστερα από προτροπή επιφανών Ρώσων μασόνων Kandaurov και von Meck, αλλά και της Ρωσικής μασονικής στοάς του «Καλού Σαμαρείτη» το 1921.
Πηγές εικόνων
https://www.amazon.com/Smash-Fascism-Anti-Nazi-Laptop-Sticker/dp/B088FKPMPB
https://en.wikipedia.org/wiki/Socialist_Revolutionary_Party#/media/File:1917PartiyaSoz-Rev.jpg
https://www.johnsanidopoulos.com/2017/11/saint-elias-fondaminsky-of-paris-1942.html
https://enavasi.gr/celebration/1322https://en.wikipedia.org/
