Σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, πολλές φορές τον παράγοντα της τυχαιότητας ενσαρκώνουν ένα ή δύο ζάρια.
(Για κάποιους που δεν κατέχουν το σκάκι, το τάβλι στιγμάτισε περισσότερο τα παιδικά τους καλοκαίρια.)
Μετά την αρχική σχεδίαση ενός παιχνιδιού και πριν την κυκλοφορία του, λαμβάνουν χώρα πολλές δοκιμές έτσι ώστε ακόμη κι ο παράγοντας της τύχης, που εν προκειμένω θα αποκαλέσουμε ζάρι, να επεμβαίνει σε συγκεκριμένο βαθμό στην πιθανότητα ενός παίχτη να αναδειχθεί νικητής.
Με απλά λόγια, ο σχεδιαστής του παιχνιδιού μπορεί να καθορίσει κατά πόσο η τύχη θα επηρεάζει την εξέλιξη ενός παιχνιδιού.
Ορισμός:
τύχη=
1α. σύνολο απρόβλεπτων περιστατικών που η σύμπτωσή τους δεν έχει λογική εξήγηση
β. σύμπτωση ευνοϊκών περιστάσεων· καλή τύχη.
γ. υποθετική και ανεξήγητη δύναμη που θεωρείται υπεύθυνη για ό,τι καλό ή κακό συμβαίνει στον άνθρωπο
δ. (κακοτυχία) μοίρα, ριζικό
- προσωποποίηση της δύναμης που καθορίζει την ανθρώπινη ζωή
- (για άψ.) ό,τι συμβαίνει από τη στιγμή της κατασκευής, της δημιουργίας του ή ό,τι αφορά το μέλλον, την εξέλιξή του¹
Σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, όπως ένας φίλος συχνά μού λέει, σκοπός είναι να περάσεις καλά.
(Έστω κι αν διαφωνώ, διότι πέρα από τη χαρά της διάδρασης με τους άλλους συνυπάρχει και ο ενθουσιασμός της καταφυγής σε νέες τακτικές, πιο εφευρετικές από τις προηγούμενες, προκειμένου να επιτευχθεί η νίκη.)
Άρα, αν η τυχαιότητα και ο νόμος των πιθανοτήτων στραφεί εναντίον μας, μικρό το κακό.
Όμως, από την αρχαία Ελλάδα ακόμη, γίνεται λόγος για μια τύχη που ορίζει πια ολόκληρη τη ζωή των ανθρώπων (εξού και η θέσπιση ομώνυμης θεάς), το πεπρωμένο.
Άλλωστε, ακόμη κι αν δύο άνθρωποι βιώνουν εξωτερικά σχεδόν πανομοιότυπες καταστάσεις, πολλές φορές η θεώρηση τους περί κέρδους και απώλειας διαφέρει. (Σε αντίθεση με τα περισσότερα επιτραπέζια παιχνίδια, όπου οι πιθανές εκβάσεις είναι δύο και απόλυτες:
είτε κερδίζεις, είτε χάνεις)
Είναι δυνατόν όμως, τα πιο σημαδιακά αν όχι τραγικά γεγονότα της ζωής μας, να αποτελούν απλά μία ειρωνεία της τύχης;
Ακόμη και τότε, κάποιοι αμφέβαλαν:
“Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο,
πρόφασιν ιδίης αβουλίης.”
Δηλαδή:
“Οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά της τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους έλλειψη θέλησης.”
-Δημόκριτος
Στην Ορθοδοξία ακούμε:
¹“Το δόγμα της μοίρας φέρνει σύγχυση στη ζωή μας και τα γεμίζει όλα με θόρυβο και πολλή ταραχή• και όσα έχουν εισαχθεί προς διδασκαλία και διόρθωσή μας από το Θεό και τη φύση και τους προφήτες και από τους αγίους άντρες τα ανατρέπει όλα και τα καταργεί και προσπαθεί να αποδείξει ότι είναι περιττά.
Και κάνει το ίδιο που κάνει κάποιος που νοσεί στο σώμα και έχει ανάγκη από φάρμακα, και ενώ είναι παρόντες οι γιατροί και παρασκευάζουν το φάρμακο, τους πείθει να μη χρησιμοποιήσουν τίποτε από αυτά, ούτε να τον απαλλάξουν από το νόσημα, κι έτσι, παραδίνοντας τον εαυτό του και την αρρώστια του στην αμέλεια και την οκνηρία, περιμένει τον αξιοθρήνητο όλεθρό του.
Αν υπάρχη μοίρα, δεν υπάρχει κρίσις.
Αν υπάρχη μοίρα, δεν υπάρχει πίστις.
Αν υπάρχη μοίρα, δεν υπάρχει Θεός.
Αν υπάρχη μοίρα, όλα εις μάτην τα κάνουμε και ανώφελα τα υπομένουμε.”
-Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος
Φαινομενικά, μάς συμφέρει περισσότερο να κατηγορείται η ακαθόριστη τύχη για τα λάθη-αποτυχίες-αστοχίες μας και να μην αναλαμβάνουμε ευθύνη για τις αποφάσεις μας (ή απλώς να τις ονομάζουμε “εμπειρίες” για να κρύψουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό ότι μόνοι μας δε γνωρίζουμε να πλοηγούμαστε στη ζωή μας).
Τελικά όμως, τι απαλύνει τον πόνο της συνείδησής μας περισσότερο;
Το να θεωρούμε ότι εξαιτίας της τύχης η ζωή μας έφερε – ή μπορεί ανά πάσα στιγμή να μας φέρει – στα όρια της καταστροφής;
Ή το να αναγνωρίσουμε ότι Κάποιος μας φροντίζει επιμελώς, και μπορεί ακόμη και μέσα από τις δικές μας παρεκτροπές στην πορεία μας να μας εκπλήξει με την αριστοτεχνική Του ικανότητα να πλάθει κάποια αίσια ανατροπή στην έκβασή της ιστορίας;
Όχι, η ορθοδοξία δεν οφείλει την ύπαρξή της στον ρόλο της ως το όπιο του λαού.
Ακριβώς όμως επειδή κανείς αντιλαμβάνεται ότι κάποιες καταστάσεις φωτίζονται απρόσμενα, είτε στον ίδιο, είτε σε κοντινούς του ανθρώπους, και αισθάνεται την Πρόνοια που δεν επιτρέπει τις τυχαίες εκβάσεις, θερμαίνεται η πίστη του.
Ίσως δεν μπορούμε να διακρίνουμε για ποιον ακριβώς λόγο συνέβη ή δε συνέβη ένα γεγονός, ή να ερμηνεύουμε λάθος τις κοινώς αποκαλούμενες συμπτώσεις, όμως σίγουρα, εφόσον ένα γεγονός μας έχει στιγματίσει, συνέβη για κάποιο λόγο, όχι τυχαία, και είτε ευθυνόμαστε εμείς είτε το επέτρεψε ή το έδωσε Άλλος.
Προφανώς, όλοι κάποτε κάποτε, άλλοι συχνά κι άλλοι συχνότερα, απογοητευόμαστε, απελπιζόμαστε, αδυνατούμε να καταλάβουμε τα γιατί της ζωής μας.
Ίσως η απάντηση να μην έρθει με τη μορφή ενός όμορφου, σφραγισμένου με πορφυρό βουλοκέρι γράμματος.
Ίσως απλώς να μην έρθει.
Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει τόσο ακούσιες (π.χ. συστολή της καρδιάς), όσο και εκκούσιες λειτουργίες (πχ κίνηση των άκρων).
Εν μέρει, δεν μπορούμε να ελέγξουμε ούτε τις ίδιες μας τις ζωτικές λειτουργίες, πόσο μάλλον κάθε λεπτομέρεια τη ζωή μας, όπου εμπλέκονται άλλοι άνθρωποι, άλλοι τρόποι σκέψης, άλλα συμφέροντα.
Επομένως, ίσως θα ήταν σοφότερο να αναγνωρίσω την αδυναμία μου και να στραφώ σε Εκείνον που, αγαπητικά, ούτως ή άλλως, θέλει να με φροντίσει με τον καλύτερο τρόπο και περιμένει να Του το επιτρέψω.
Άλλωστε, υπάρχει άραγε καλύτερο θεμέλιο για την ευτυχία, την αυτάρκεια και τη συνολική ψυχική υγεία μας από την πίστη σε μια τέτοια αγαπητική πρόνοια;
Ίσως όχι ως έναν άλλο άσσο στο μανίκι για την απόδειξη της υπάρξεως ενός προνοητικού Θεού-άλλωστε μια τέτοια προσπάθεια δεν έγκειται στην “ευφυΐα” ενός ανθρώπου και ούτε αποτελεί σκοπό του παρόντος κειμένου- (σίγουρα πάντως όχι ως άσσο στο ζάρι) αλλά για περαιτέρω προβληματισμό σχετικά με το κατά πόσο ο κόσμος διέπεται από τυχαιότητα, αναφέρω:
Στον πανεπιστημιακό χώρο, και μιας και έγινε λόγος στη Βιολογία, κάποιοι πανεπιστημιακοί, στις διαλέξεις τους, προκειμένου να αποδώσουν κάπου τη δημιουργία ενός περίπλοκου συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού, συχνά χρησιμοποιούν την έννοια της φύσης.
Ποια απρόσωπη φύση όμως θα μπορούσε να σχεδιάσει με τόσο ευστροφία και ακρίβεια για παράδειγμα, το οπτικό αισθητήριο σύστημα;
Όσο κι αν ο άνθρωπος μερικές φορές επιμένει στην τυχαιότητα των όντων, ανά τους αιώνες εφευρίσκει μηχανές οι οποίες αντιγράφουν τον ευφυή τρόπο λειτουργίας ζωντανών οργανισμών, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά πόσο μη τυχαία δημιουργήθηκαν αυτοί.³
Τύχη δεν υπάρχει.
Αλλά ούτε και η πρόνοια του Θεού μάς καθορίζει απόλυτα χωρίς τη θέλησή μας.
Σίγουρα απαιτείται να θέτουμε τους στόχους μας και να ενεργούμε-το κατά δύναμιν- με τρόπο τέτοιο ώστε να οδηγηθούμε εκεί.
“Σύν Ἀθηνᾷ καί χεῖρα κίνει”.
Ας μην εκπλαγούμε όμως όταν το διήγημα με το οποίον περιμέναμε να μοιάζει η ζωή μας, μοιάζει περισσότερο με ραψωδία γραμμένη σε τόμους βιβλίων, την οποία παλεύουμε να ερμηνεύσουμε, λαμβάνοντας τη θέση ενός ακόμη τραγικού ήρωα.
Δεν είμαστε μόνοι.
Δεν είμαστε άτυχοι.
Δεν είμαστε τυχεροί.
Κάποιος Άλλος προνοεί.
Παίζουμε μια ακόμη παρτίδα;
Παραπομπές:
² Παιδαγωγική ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, Τόμος Δ’, 350, 4745-4746
³ Βλ. βιομιμητική
