Το overthinking ως φιλοσοφικό πρόβλημα

Οι μύθοι και οι ιστορίες με κάποιο ηθικό δίδαγμα συνεχίζουν μέχρι σήμερα να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος να μαθαίνουμε πώς να ενεργούμε πιο σοφά στη ζωή μας.

Υπάρχει λοιπόν ένα μύθος που είναι πολύ διδακτικός για την εποχή μας.

Είναι ο μύθος με την Αλεπού και τη Γάτα. Η αλεπού υπερηφανεύεται στη γάτα ότι γνωρίζει χίλιους τρόπους διαφυγής, και πώς να ξεφεύγει από επιθέσεις κάθε είδους ζώων. Από την άλλη, η γάτα γνωρίζει μόνο έναν. Κάποια στιγμή, ακούνε κάποια κυνηγόσκυλα να πλησιάζουν. Η γάτα αμέσως σκαρφαλώνει στο δέντρο. Ήταν το μόνο που ήξερε άλλωστε. Η αλεπού από τα πολλά κόλπα που ήξερε, πανικοβάλλεται. Μπερδεύεται προσπαθώντας να σκεφτεί με ποιον από όλους τους τρόπους είναι καλύτερο να ξεφύγει, καθώς ο χρόνος πιέζει. Έτσι, δυστυχώς, τα κυνηγόσκυλα την πιάνουν.

Η αλεπού σε αυτή τη μικρή ιστορία έπαθε αυτό που λέμε “Ανάλυση – Παράλυση”.

“ Fun Fact: Οι λέξεις Ανάλυση Παράλυση εμφανίστηκαν μαζί σε λεξιλόγιο προφοράς του 1803. Η χρήση ομοιοκατάληκτων λέξεων μπορεί να κάνει τους αφορισμούς να ακούγονται πιο αληθινοί και να είναι πιο αξιομνημόνευτοι από τη χρήση του στίχου και των μνημονικών ωδών.”(1)

Τι είναι η υπερανάλυση;

Το φαινόμενο “Ανάλυση – Παράλυση” ουσιαστικά, μας θυμίζει το φαινόμενο του overthinking που ταλαιπωρεί τόσους ανθρώπους σήμερα. Τι είναι όμως το overthinking το οποίο φαίνεται να βασανίζει όλο και περισσότερους ;

Τα φαινόμενο “overthinking” περιγράφει μία κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο αναλύει σε μεγάλο βαθμό οτιδήποτε συμβαίνει γύρω του. Σημαντικά και ασήμαντα πράγματα.

Η Ανάλυση-Παράλυση είναι, αν όχι το ίδιο, ένα αρκετά σχετικό φαινόμενο όπου η υπερβολική σκέψη μπλοκάρει κάθε δυνατότητα για δράση ή κάποια γενικά προωθητική κίνηση. Μπαίνει σε μία λούπα.

Και είναι αρκετά διαχρονικό πρόβλημα από ό,τι φαίνεται. Δεν εμφανίστηκε μόνο τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, στον Άμλετ του Σαίξπηρ, ο πρίγκιπας Άμλετ, αναφέρεται συχνά, ότι είχε ένα θανάσιμο ελάττωμα υπερβολικής σκέψης, έτσι ώστε η νεανική και ζωτική του ενέργεια “να αρρωσταίνουν με το ξεθώριασμα της σκέψης”(1). Οπότε το ζήτημα αυτό σίγουρα υπήρχε και παλιότερα απλώς τώρα το έχουμε διατυπώσει ακριβέστερα και αναλυτικότερα.

Γιατί υπεραναλύουμε;

Ένας λόγος που το overthinking βασανίζει τόσους ανθρώπους, είναι επειδή υπάρχει στον άνθρωπο μια ανάγκη για τον έλεγχο των γεγονότων που συμβαίνουν γύρω του. Θέλει να ελέγχει, παραπάνω από όσα όντως ελέγχει και μπορεί να ελέγξει και έτσι εγκλωβίζεται στη λούπα της υπερανάλυσης προκειμένου να βρει άκρη. Δηλαδή θεωρεί πως μέσω της ανάλυσης των πραγμάτων γύρω του θα αυξήσει την επιρροή του σε αυτά. Και καταλήγει στην υπερανάλυση, καθώς τα πράγματα είναι μερικές φορές περίπλοκα και εκτός ελέγχου.

Αδυνατεί να αποδεχτεί το αναπόφευκτο ή να αποδεχτεί κάποιο ενδεχόμενο που μπορεί να προκύψει. Ή μπορεί και να αδυνατεί να αποδεχτεί ένα γεγονός του παρελθόντος. Δηλαδή, είτε υπεραναλύει θέματα που είναι σίγουρο ότι θα συμβούν (ο θάνατος λ.χ.) είτε υπεραναλύει στη φαντασία του, τα ενδεχόμενα που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον και δεν θα ξέρει πώς να τα διαχειριστεί (π.χ. αν αύριο συμβεί αυτό, πρέπει να κάνω αυτό ή αυτό;). Και βέβαια ένα άλλο είδος υπερανάλυσης που αφορά το παρελθόν, και προσπαθεί να ερμηνεύσει γεγονότα του παρελθόντος (π.χ. όταν μου είπε αυτό χθες, εννοούσε αυτό ή αυτό;). Γενικότερα το θέμα είναι ότι θέλουμε να έχουμε τον έλεγχο του τι συμβαίνει. Όλες αυτές οι παραπάνω σκέψεις αφορούν το παρελθόν ή το μέλλον. Τα μόνα τα οποία δεν ελέγχουμε.

Μπορεί μάλιστα, να υπεραναλύει τον εσωτερικό του κόσμο, τη σκέψη του (υπεραναλύει τη σκέψη του -ναι, υπάρχει και αυτό), ακόμα και το υποσυνείδητό του. Γενικότερα, ένα χάος. Ένα χάος που προκύπτει από μια βαθύτερη πεποίθηση-ψευδαίσθησή μας ότι μπορούμε μέσω του μυαλού μας να ελέγχουμε τα πράγματα.

Επιπλέον, υπάρχει ένα ακόμη πολύ σοβαρό πρόβλημα. Υπάρχει λόγος που το overthinking θεωρείται από πολλούς «πρόβλημα της γενιάς μας». Μας έχουν δοθεί τόσες ανέσεις, τόσες ευκαιρίες, τόσες δυνατότητες και τόσα κοινωνικά προστάγματα, που δεν ξέρουμε πια σε τι να δώσουμε σημασία. Τείνουμε να υπεραναλύουμε τα πιο μικρά πράγματα και να πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό, γιατί δεν έχουμε αξιακό σύστημα.

“Κάτι το παραμικρό μας παρηγορεί, γιατί κάτι το παραμικρό μας θλίβει”

-Blaise Pascal

Έχουμε απουσία αξιών. Και αυτό φαίνεται από το γεγονός της μεγάλης μας εμμονής (πλέον) με τα social, της έντονης ευθιξίας μας, της ανάγκης μας να τραβάμε συνεχώς τη προσοχή κτλ. Ένας άνθρωπος με αξίες δεν καίγεται για αυτά. Δεν ξέρουμε για τι παλεύουμε και σε τι πιστεύουμε, και έτσι γινόμαστε έρμαια των πιο ηλίθιων λόγων και θεωρούμε τα πάντα σημαντικά και προσπαθούμε να τα ελέγξουμε. Δεν έχουμε, δηλαδή, ακόμα διαχωρίσει το τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι. Και έτσι αντιμετωπίζουμε τα πάντα ως σημαντικά.

Η καλή και η κακή χρήση της σκέψης.

Η σκέψη δόθηκε στον άνθρωπο ως εγγύηση της ελευθερίας του. Δηλαδή πιστεύω, πως η σκέψη δόθηκε στον άνθρωπο από Τον Θεό, ώστε να μπορεί ακόμα και να Τον αμφισβητήσει. Για αυτό θεωρώ πως σε αυτήν έγκειται η ελευθερία μας. Και όπως με όλα όσα δίνονται στον άνθρωπο, μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του ή εναντίον του, ανάλογα με τη χρήση. Μπορούμε να το σκεφτούμε έτσι και για τη σκέψη. Η κακή χρήση της είναι η υπερανάλυση. Ποια είναι η «καλή χρήση» τότε;

Η εμβάθυνση. Η βασική διαφοροποίηση της εμβάθυνσης με την υπερανάλυση είναι ότι η εμβάθυνση είναι προωθητική ενώ η υπερανάλυση είναι επαναληπτική. Η εμβάθυνση επίσης έχει έναν σαφή στόχο. Επικεντρώνεται στην ουσία, για αυτό και προσεγγίζει το βάθος των πραγμάτων. Η υπερανάλυση έχει χαρακτηριστικά χάους, όπου πολλές φορές δεν έχει ζητούμενο η σκέψη. Απλώς θολώνεται η κρίση από το άγχος – που προκαλεί το overthinking.

Η εμβάθυνση λοιπόν είναι το “αντίθετο” του overthinking. Κοντολογίς η “σωστή χρήση” της σκέψης είναι να εμβαθύνει, όχι να υπεραναλύει.

Κλείνοντας…

Το overthinking συνιστά εντέλει φιλοσοφικό πρόβλημα. Για αυτό, όσα άρθρα και αν γραφτούν με ψυχολογικά τρικ για να ξεπεράσουμε αυτό το πρόβλημα δεν θα είναι αρκετά, τουλάχιστον, μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, πιστεύω, ότι αν ο καθένας αναλογιστεί αυτά τα φιλοσοφικά θέματα προσωπικά και κάνει την αυτοκριτική του μπορεί να βρει λύσεις. Δηλαδή να αντιμετωπίσει την ανάγκη του να ελέγχει τα πάντα, να συλλογιστεί τις αξίες του και τι είναι πράγματι σημαντικό, να κάνει την ενδοσκόπησή του. Αλλά την αυτοκριτική του να την κάνει εμβαθύνοντας, όχι υπεραναλύοντας.

Παραπομπές:

Εικόνες:

Οι εικόνες ενδέχεται να υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα.

Μου έδωσαν ιδέες: