Ξύπνα. Σήκω. Πλύσου. Ντύσου. Δούλεψε. Φάε. Κοιμήσου. Οι 7 θεμελιώδεις λέξεις που πλαισιώνουν μία ζωή βουτηγμένη στην ρουτίνα. Οι λέξεις αυτές περιγράφουν την καθημερινότητα ενός ανθρώπου που ζει στον κόσμο του σήμερα, σ’ έναν κόσμο που υπερλειτουργεί και ταυτόχρονα υπολειτουργεί σε πολλούς τομείς. Σ’ έναν κόσμο όπου οι σύγχρονοι πολίτες οφείλουν να είναι «καλολαδωμένες» μηχανές κι όχι ουσιώδεις ανθρώπινες υπάρξεις. Φυσικά, αυτά τα έχετε ακούσει και τα έχετε διαβάσει πολλές φορές χωρίς να βλέπετε καμία αλλαγή. Και πράγματι, αλλαγή δεν θα υπάρξει μέχρι μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων να συνειδητοποιήσει εις βάθος την παρακμή της ανθρώπινης πλευράς της. Έως τότε, τα πλήθη θα συνεχίζουν να αδρανοποιούνται μπροστά στην φαινομενική ελευθερία του καταναλωτισμού και γενικότερα της πληθώρας επιλογών που παρέχονται στους ανθρώπους του 21^ου αιώνα.

Δυστυχώς όμως, η υποβάθμιση αυτή της ανθρώπινης ύπαρξης επεκτείνεται και στους νέους  -σιγά σιγά και στα παιδιά-, μέσω κυρίως του εκπαιδευτικού συστήματος. Παλιά οι γονείς έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο λέγοντάς τους: «Πήγαινε παιδί μου να γίνεις άνθρωπος». Σήμερα, αρκετοί γονείς στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο με απώτερο στόχο να περάσουν σε μία καλή σχολή, να πιάσουνε κάπου δουλειά και να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Με λίγα λόγια, τους εύχονται να γίνουν καλοί επαγγελματίες.

Έτσι, φτάνει ο «υπό κατασκευή» άνθρωπος, με την ιδιότητα του μαθητή, να περιορίζεται στα καλούπια της ύλης που πρέπει να βγει. Της ύλης που πρέπει να διδαχθεί για να μπορέσει να εξεταστεί στο τέλος της χρονιάς και να πάρει καλούς βαθμούς και βεβαίως το κυριότερο απ’ όλα, να περάσει δώδεκα χρόνια σχολικής ζωής με απώτερο στόχο να δώσει τις τρομερής βαρύτητας εξετάσεις, τις πανελλήνιες. Αλλά το θέμα δεν είναι τόσο οι πανελλήνιες, όσο ολόκληρη η δομή του εκπαιδευτικού μας συστήματος και η νοοτροπία της μηχανικής γνώσης που επιβάλλεται στους μαθητές.

«Γιατί να συμβαίνει αυτό κύριε;»

«Γιατί έτσι συμβαίνει. Εσείς τώρα έτσι θα το μάθετε και αργότερα στο πανεπιστήμιο θα δείτε ότι ισχύει κάτι τελείως διαφορετικό.»

Και τότε γιατί να το μάθουμε λάθος; Γιατί ποτέ δεν μπορούν με ειλικρίνεια να απαντηθούν οι ερωτήσεις ενός μαθητή που ξεκινούν με την λέξη «γιατί» στα πλαίσια του σχολικού περιβάλλοντος;  Γιατί να μην μάθουμε το σωστό στο σχολείο; Γιατί να μην εμβαθύνουμε στο σχολείο; Τόσα αναπάντητα «γιατί» που ποτέ κανείς δεν τολμά να απαντήσει.

Έτσι, φτάνουμε σε μία κατάσταση απόλυτης αδράνειας και παθητικότητας, στην οποία οι μαθητές συνηθίζουν στην άκριτη υιοθέτηση ιδεών και απόψεων, χωρίς απαραίτητα να τις ενστερνίζονται. Όπως είχε πει και η Αμερικανή ανθρωπολόγος Margaret Mead, «Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται πώς να σκέφτονται, όχι τι να σκέφτονται». Και αυτό είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημα, διότι το ίδιο το σχολείο παύει να είναι φορέας αγωγής και μετατρέπεται σε φορέα μαζοποίησης. Μετατρέπει ανθρώπινες διάνοιες σε ανθρώπινες μηχανές, με αποτέλεσμα να εξαλείφει κάθε ιδιαιτερότητα μεταξύ των μαθητών, κάθε πιθανή κλίση ή ταλέντο. Ορίζει τα καλούπια μιας πετυχημένης ζωής, χωρίς να εμβαθύνει στις γνώσεις των μαθητών και χωρίς ιδιαίτερο ζήλο να καλλιεργήσει τις δεξιότητές τους. Μετατρέπεται σε μία τεράστια βιομηχανία παραγωγής καλών επαγγελματιών εις βάρος της παραγωγής καλών ανθρώπων.

Είναι λοιπόν φανερό ότι η ευρύτερη μηχανοποίηση της ζωής επηρεάζει εις βάθος την έννοια του «κριτικού πνεύματος». Οι άνθρωποι πλέον, από πολύ μικρή ηλικία μαθαίνουν να εργάζονται με την υπόσχεση του ανταλλάγματος, της αμοιβής. Δηλαδή, το σχολείο εξωθεί τον μαθητή στην χρησιμοθηρία προκειμένου να εξασφαλίσει ένα κερδοφόρο μέλλον. Έτσι, η γνώση εργαλειοποιείται και η έννοια της ουσιαστικής μάθησης απαξιώνεται.

Ο άνθρωπος όμως έχει βάθος και ουσία, έχει υπόσταση πνευματική ακόμα κι αν δεν είναι καλλιεργημένη. Επομένως, σ’ ένα σχολείο που χωλαίνει στην ανάδειξη της πνευματικής πλευράς του ανθρώπου, ο έξυπνος, ο διαφορετικός μαθητής, αυτός με το ανήσυχο πνεύμα, την ευαίσθητη γεμάτη όνειρα ψυχή και την κριτική σκέψη, δεν μπορεί να επιβιώσει. Κι έτσι, είτε ενσωματώνεται αναγκαστικά στο στείρο εκπαιδευτικό σύστημα είτε ανυπομονεί να τελειώσει αυτός ο «εφιάλτης» που λέγεται σχολείο, προκειμένου να ανοίξει τα φτερά του για νέους ορίζοντες.

Συνεπώς, κόντρα σε μία καθημερινότητα βουτηγμένη στην ρουτίνα, κόντρα σε μία καθολική μηχανοποίηση της πραγματικότητας και σε μία τρομακτικά αποτελεσματική παθητικοποίηση και μαζοποίηση των ανθρώπων, οφείλει πρώτο το σχολείο να «υψώσει ανάστημα» μέσω της ουσιαστικής συνειδητοποίησης του ρόλου του. Το εκπαιδευτικό σύστημα, τουλάχιστον μιλώντας για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην χώρα μας, χρειάζεται να αποκτήσει δημιουργικότητα. Οφείλει η εκάστοτε εξουσία να αντιμετωπίζει τους νέους της χώρας όχι σαν μηχανές, αλλά σαν υπάρξεις και το κάθε σχολείο ξεχωριστά, να παίρνει την πρωτοβουλία ενσωμάτωσης στα σχολικά προγράμματα όχι μόνο μαθημάτων αλλά και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών εκδρομών, διεθνών συνεδρίων στα οποία οι μαθητές έρχονται σε επαφή και με άλλους πολιτισμούς, εθελοντικών δράσεων και οποιασδήποτε άλλης δραστηριότητας που συμβάλλει στην πολύπλευρη ανάπτυξη όχι τόσο ενός μαθητή… αλλά μιας ανθρώπινης ύπαρξης.

Η αλήθεια είναι ότι η αλλαγή που έχει επέλθει στον ρόλο των σχολείων σήμερα είναι μη αναστρέψιμη. Ο κόσμος πλέον μεταβάλλεται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και δυστυχώς τα σχολεία μένουν ακόμη πίσω στο παρελθόν. Γενικότερα είμαστε μία χώρα που φοβάται τις αλλαγές, γι’ αυτό και συχνά δεν τις τολμά. Όμως, αν δεν αλλάξει η νοοτροπία κυρίως των εκπαιδευτικών όσον αφορά την μετάδοση και την αξιοποίηση της γνώσης απ’ τον μαθητή του σήμερα, τα σχολεία θα συνεχίσουν να απαξιώνονται τόσο απ’ τα παιδιά όσο κι απ’ τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι πολλές φορές αρνούνται να διδάξουν. Η αλλαγή που έχει επέλθει στον ρόλο των σχολείων είναι μη αναστρέψιμη, γιατί ποτέ ξανά το σχολείο δεν θα γυρίσει στην παρελθοντική του αυθεντία. Μπορεί όμως να ξαναρχίσει να γίνεται χρήσιμο, με την προσαρμογή των δασκάλων και καθηγητών στα νέα δεδομένα της πραγματικότητας, όπου θα πρέπει να επεξηγούν και να εμβαθύνουν στις ήδη υπάρχουσες απ’ το διαδίκτυο πληροφορίες, μετατρέποντας τις πληροφορίες αυτές σε γνώσεις για τους μαθητές.

Η εκπαίδευση δεν είναι το γέμισμα ενός κουβά,

αλλά το άναμμα μιας φλόγας.

– William Butler Yeats