«Και να πώς πεθαίνει ένας πολιτισμός χωρίς φασαρίες, χωρίς κινδύνους, ούτε δράματα και με πολύ λίγη αιματοχυσία: ένας πολιτισμός πεθαίνει απλώς από κόπωση επειδή μπούχτισε με τον εαυτό του».
–Michel Houellebecq, «Σεροτονίνη»
Ο συγγραφέας αγανακτεί μπροστά στο νέο μηδενιστικό πρότυπο της παγκοσμιοποίησης το οποίο, προσφέροντας άνευ κριτηρίων απελευθέρωση πνευματική, κοινωνική, σεξουαλική κατάφερε να καταλύσει κάθε ηθική αξία και κάθε ψυχική δραστηριοποίηση.
Συγκεκριμένα, ο ήρωας του βιβλίου αφού έχει απατήσει τη σύντροφό του και έχει εξαντλήσει τον εαυτό του σε πολλών ειδών ερωτικές εμπειρίες, επιστρέφει σε εκείνη και προσπαθεί να τη ξανακερδίσει, σκοτώνοντας τον μικρό της γιο. Τελικά, οδηγείται σε ένα πνευματικό αδιέξοδο και συνειδητοποιεί ότι η ελευθερία, που φάνηκε να του προτείνεται, τον εγκατέλειψε στην απόγνωση, στη νωθρότητα, στην αυθαιρεσία, στην ανικανότητα για αυθυπέρβαση και προσφορά αγάπης, στην αναπόφευκτη παρηγοριά των αντικαταθλιπτικών.
Θα μπορούσαμε, άραγε, να θεωρούμε τους εαυτούς μας ελεύθερους στη σημερινή τεχνοκρατική, ηθικά αλλοτριωμένη και προοδευτικά ψυχολογικοποιημένη κοινωνία;
Λόγω της πληθώρας των καθημερινών εργασιών και των προσφερόμενων πληροφοριών, διαμορφώνεται μια κατάσταση μόνιμου στρες. Αυτή η μηχανιστική λειτουργία και δομή της κοινωνίας μπορεί από μόνη της να περιορίσει την ανθρώπινη αυτονομία.
Όμως, όταν συνδυάζεται με επιδίωξη της επιτυχίας σε διαφορετικούς τομείς και, ακόμα, κοινωνικής καταξίωσης ως αυτοσκοπός, χωρίς κάποιο ηθικό υπόβαθρο που να τους προσδίδει νόημα, το αποτέλεσμα είναι υποδούλωση σε μια υλιστική φιλοσοφία και καθήλωση του ατόμου στον εγωκεντρισμό που μόνο απελευθερωτικός δεν μπορεί να είναι. Δε ξέρουμε τι κάνουμε και γιατί το κάνουμε.
Εργαζόμαστε και, κυρίως, ζούμε σαν μηχανές χωρίς να σκεφτόμαστε, να νιώθουμε, να φιλοσοφούμε, λειτουργίες ολότελα ευφραντικές για τη ψυχή και το νου. Λειτουργίες που, κατά τη γνώμη μου, δόθηκαν στον άνθρωπο ακριβώς για να εξασφαλίσουν την ελευθερία και την αυτονομία του.
Όσο, όμως, ατροφεί αυτή η πλευρά του εαυτού μας που παλεύει να νοηματοδοτήσει την ύπαρξή μας, όσο θα απουσιάζει η ψυχ-αγωγία, δηλαδή η διαδικασία αγωγής της ψυχής στα ουσιώδη, η λελογισμένη πολλαπλότητα που χρειάζεται η ύπαρξη μας για να είναι αληθινή(1), τόσο θα εγκλωβιζόμαστε στην πλήξη και στο άγχος. Τόσο πιο εύκολα θα γινόμαστε υποχείρια εξωγενών συμφερόντων, αδυνατώντας να αντισταθούμε γιατί η συνείδησή μας θα είναι νεκρή και εμείς απασχολημένοι με το να κυνηγάμε τον επόμενο τίτλο που θα μας ανυψώσει κοινωνικά και θα ανακουφίσει τη ματαιοδοξία μας.
Η ελευθερία είναι εκεί που βρίσκεται η αναζήτηση και η σοφία και μόνο έτσι δημιουργούνται ανυπότακτα μυαλά.
Ακόμα και αυτή η ίδια επιτυχία που τόσο επιθυμούμε, δεν έχουμε μάθει να την ξεχωρίζουμε από την αποτυχία του άλλου. Δηλαδή, στην ουσία τι μας ενδιαφέρει πιο πολύ;
Έχουμε αντικειμενοποιήσει κάθε προσωπική προοπτική του πνεύματος, η οποία, σε επίπεδο ακαδημαϊκό και επαγγελματικό, υπάρχει περισσότερο για να προσφέρει καλούς βαθμούς, πτυχίο και τελικά, «καλύτερα λεφτά». Υπό το πρίσμα αυτό, επιτρέπεται η παγίωση μιας συνεχούς και άγονης ανταγωνιστικότητας με σκοπό να αναδειχθεί ο καθένας μας σαν καλύτερος από τους άλλους.
Μπαίνουμε, έτσι, σε έναν φαύλο κύκλο που τροφοδοτεί τον φθόνο και την καχυποψία προς τον συνάνθρωπο και επιβεβαιώνει πως υποσυνείδητα αυτό που μας δίνει μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι να καταφέρουμε κάτι, ενώ ο άλλος θα έχει αποτύχει. Και θα έλεγα, πως αυτή η ηθική κατάρρευση και ο φθόνος που προκύπτει, μαζί με πολλές άλλες ανθρώπινες αδυναμίες που συνεργούν, είναι κατ’ ουσίαν καταστάσεις υποτέλειας στα προσωπικά πάθη.
«Ελεύθερον αδύνατον είναι τον πάθεσι δουλεύοντα και υπό παθών κρατούμενον.»
-Πυθαγόρας
Πώς, λοιπόν, είμαστε ελεύθεροι αν όλη μας η ύπαρξη στηρίζεται στη κατοχύρωση του Εγώ;
Καμία σημασία δε δίνεται, πλέον, στις διεργασίες εκείνες του μυαλού και της ψυχής που μπορούν να εμπλουτίσουν τον άνθρωπο, να καθορίσουν τη προσωπικότητα του και να προάγουν μια διαλεκτική κοινωνία προσώπων. Το πρόσωπο το ίδιο φαίνεται, τελικά, να αντικαθίσταται από τον άνθρωπο των μαζών που ανακυκλώνει παρωχημένες ιδέες και υιοθετεί στάσεις και συμπεριφορές χωρίς να ξέρει τον λόγο, χωρίς να ξέρει τι θέλει και πόσο το θέλει, χωρίς να μπορεί να διεκδικήσει, χωρίς να μπορεί να ελευθερωθεί από τα δεσμά της μιμητικής και μηδενιστικής κοινωνίας.
Απότοκος αυτών των γεγονότων, σε επίπεδο πολιτείας, είναι η «καταχρηστική επίκληση του δικαιώματος, το οποίο, πλέον, δεν επιζητείται ηθικοκεντρικά αλλά με άξονα την αυτό-κατοχύρωση και τη ναρκισσιστική καθήλωση».(2) Οι κάθε είδους δημόσιες διεκδικήσεις παίρνουν τη μορφή αναγκαιότητας και υποχρέωσης και κάθε πράξη λαμβάνει σημασίας μόνο εντός του συνόλου.
Βλέπουμε, πλέον, ότι ο άνθρωπος έχοντας απωλέσει κομμάτια της ταυτότητάς του και αδυνατώντας να ορίσει ο ίδιος τον εαυτό του, αποκτάει ιδιότητες χρηστικές ανάλογα με το περιβάλλον που θα βρεθεί, καταλήγοντας απόλυτα εξαρτημένος από τον διπλανό του(3).
Ακόμα, στην πλαίσιο της μετα-νεωτερικότητας(6), η φύση χάνει τη κανονιστική μορφή της και ορίζεται κάτω από μια χρηστική συνθήκη, η οποία έχει ονομαστεί ηθική του γούστου(4). Με λίγα λόγια, μπορώ να κάνω ό,τι θέλω.
Έχοντας κατασπαράξει κάθε νεωτερική και προ-νεωτερική αυθεντία και όντας ψυχολογικοποιημένη και απαλλαγμένη από τον Λόγο, υποτάσσεται στην αέναη ευτυχία και επιτυχία που δεν ορίζει πια αξίες, δε μπορεί να προσδιορίσει αρετές. Kaθίσταται ένα, στείρο κοσμολογικής βάσης, κατασκεύασμα. Έτσι, όλα κατευθύνονται από μια ανεδαφική και χωρίς στόχευση, ανεξάντλητη επιθυμία. Δεν ελευθερώνεται το άτομο αλλά παγιδεύεται μέσα στη ζούγκλα της αυθαιρεσίας και της αυτό-ικανοποίησης, όπως έγινε και με τον ήρωα του Houellebecq.
«Επέστη ο καιρός της αυτολατρείας και πάσαι αι άλλαι θρησκείαι καταργήθησαν. Αρκεί να τρέφη τα πάθη του έκαστος»
–Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Οι έμποροι των Εθνών»
Τελικά, αυτό που βιώνει ο ήρωας είναι η νέκρωση της ελευθερίας, αφού λόγω αυτού του ολοκληρωτικού μηδενισμού (ολοκληρωτικός επειδή δεν έχει τίποτα να αντιπροτείνει στη θέση αυτού που μηδενίζει), δεν του δίνεται άλλη επιλογή από τον πνευματικό αλλά και υπαρξιακό θάνατο. (3)
Έχουν εξαφανιστεί όλα τα διαπιστευτήρια μιας διαφορετικής αλήθειας, που να μπορεί να θέσει όρια ανάμεσα στο καλό και στο κακό, που να διακατέχεται από ανώτερα ιδανικά προσδίδοντας πληρότητα στο ανθρώπινο Είναι. Το τελικό στάδιο αυτής της νομοτελειακής ψυχικής αδρανοποίησης στην οποία μπορεί να οδηγηθεί ο άνθρωπος, εξαντλεί τα αξιακά κριτήρια και ο ίδιος αδυνατεί να θέσει θεμελιώδη ηθικά διλήμματα στη ζωή του και εγκλωβίζεται στη σύγχυση που του προτείνει αυτή η φιλελεύθερη υποδούλωση. «Κάτω από το «όλα επιτρέπονται» ελλοχεύει το «τίποτα δεν αξίζει»». (2)
«Η άγαν ελευθερία έοικε εις άγαν δουλείαν μεταβάλλειν.»
-Πλάτωνας
Τι θα μπορούσε, αδιαμφισβήτητα, να λυτρώσει και να ελευθερώσει τον άνθρωπο σήμερα;
Η αυτεπίγνωση, η προσφορά, η απροϋπόθετη αγάπη, η θυσιαστική διάθεση για τον διπλανό. Όταν υποτάξω το Εγώ μου και αντιληφθώ τον εαυτό μου ως πρόσωπο που μπορεί να διαλεχθεί και να κοινωνήσει με τον άλλον ουσιαστικά, όταν προτιμήσω την αυθυπέρβαση και προσφορά του εαυτού μου σε αυτόν από τη προσωπική κατοχύρωση, όταν αποκτήσω ταπεινό φρόνημα, όταν κατανοήσω μέσω της μετάνοιας γιατί έκανα το ένα και γιατί το άλλο (μετάνοια=μεταστροφή του νου και της σκέψης)(5), όταν νοηματοδοτήσω τη ζωή μου και τις επιθυμίες μου με κάτι ανώτερο από την αυτό-επιβεβαίωση και ορίσω την ελευθερία μου με βάση αυτό, τότε θα μπορώ να θωρακιστώ με τις ανώτερες αξίες του κόσμου αυτού και θα ολοκληρωθώ ως προσωπικότητα αυτόνομη και ταυτόχρονα αναγκαία σχετιζόμενη με το κόσμο.
Ο μηδενισμός καθιστά τις συνειδήσεις νωθρές, τις προσδοκίες υποταγμένες στο εφήμερο, τους ανθρώπους βουτηγμένους στα πάθη και στην κατάθλιψη, τις κοινωνίες γεμάτες παθογένειες…
Η ελευθερία είναι το μεγαλείο της Σοφίας και της Χάρης.
«Τὸ ὂν λέγεται πολλαχῶς μέν ἀλλ’ ἅπαν πρός μίαν ἀρχήν» -Αριστοτέλης
Παραπομπές
- Video: π. Ν. Λουδοβίκος: Η χαρά και η στέρηση
- «Περιμένοντας τον Μαέστρο», Μάριος Μ. Μιχαηλίδης, Εκδόσεις Θύρα
- Video: π. Ν. Λουδοβίκος: Νέκρωση ελευθερίας και ψυχική αδρανοποίηση
- Video: π. Ν.Λουδοβίκος: Η επανάσταση της ηθικής του γούστου σήμερα και η χριστιανική ζωή
- Όλγα Νικολαΐδου, στην ομιλία με τίτλο «Θεός, 12 συνομιλίες για τον ψυχικό μας βίο»
- Πρόκειται για την ιστορική περίοδο που ξεκινάει τον 20ο αιώνα και χαρακτηρίζεται από αλλαγές του ανθρωπολογικού μοντέλου και των συνειδήσεων, οι οποίες έχουν αντίκτυπο σε πολιτισμικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Στο κείμενο αυτό, επιχειρώ να προσεγγίσω κυρίως τις φιλοσοφικές προεκτάσεις της μετα-νεωτερικότητας, δηλαδή τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τη φύση-ύλη.
