Η πρώτη ιδέα για το πως θα έπρεπε να λειτουργεί μια ιδανική κοινωνία εμφανίζεται γύρω στο 380 π.Χ. στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Ο Πλάτωνας οραματίζεται έναν κόσμο όπου, για να υπάρχει αρμονία και δικαιοσύνη, πολίτες και κράτος πρέπει να έχουν ομοιότητες και όχι διαφορές· ένα κόσμο όπου λαός και κυβέρνηση μάχονται για τους ίδιους στόχους, τα ίδια ιδανικά και το κυριότερο, για να απονέμεται η δικαιοσύνη ανάμεσά τους με βάση την αμεροληψία και όχι το συμφέρον.

Εκτός από τον Πλάτωνα, βλέπουμε πως στο παρελθόν υπήρξαν κι άλλοι φιλόσοφοι που μοιράστηκαν με τον κόσμο τις ουτοπικές τους ιδέες: Ο Thomas More στην «Utopia» μας εξηγεί πως για να θεωρείται μια κοινωνία ιδανική οφείλει να έχει ως βάση της την μοιρασιά και όχι την ιδιοκτησία· η Ayn Rand από την άλλη στο πιο γνωστό της έργο «Atlas Shrugged» μας λέει πως για να υπάρξει ένας ιδανικός κόσμος, ο άνθρωπος πρέπει να βασίζεται στον καπιταλισμό και τον ατομικισμό με όσο το δυνατόν λιγότερη παρέμβαση από το κράτος· ο δε Aldus Huxley στο «The Island» ισχυρίζεται πως απώτερος σκοπός της ανθρωπότητας είναι η πνευματική αφύπνιση και η απόκτηση γνώσης, διότι μόνο έτσι μπορούμε να οδηγηθούμε στην τελειότητα…

Παρατηρώντας τις παραπάνω ιδέες για έναν καλύτερο κόσμο, αν και μπορεί να μην ταυτιζόμαστε με όλες, είναι σίγουρο πως κάποιες μας φαίνονται αρκετά καλές για να είναι αληθινές στις μέρες μας – ακόμα και ονειρικές θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε. Αυτό πιθανόν να το γνώριζαν και οι ίδιοι οι φιλόσοφοι την στιγμή που μοιράστηκαν μέσα από τα έργα τους τις ουτοπικές τους πεποιθήσεις με τον κόσμο: το πόσο, ίσως, υποκειμενικά να μοιάζουν όλα αυτά, το πόσο δύσκολο – αδύνατο – είναι να γίνουν πράξη, την φανταστική, σχεδόν απόκοσμη φύση των ιδεών αυτών. Πιστεύω όμως ότι οι ουτοπίες είναι κάτι περισσότερο από όνειρα και φανταστικές ιστορίες. Είναι η προσδοκία πως ο κόσμος μπορεί, τελικά, να γίνει καλύτερος· είναι το να ελπίζεις πως ο άνθρωπος μπορεί να μετατρέψει όλες τις αντίξοες συνθήκες που ο ίδιος δημιούργησε σε ιδανικές, παρά την όποια μοχθηρότητα και κακία υπάρχει στην φύση του.

«Ο λογικός άνθρωπος προσαρμόζει τον εαυτό του με τον κόσμο· ο παράλογος προσπαθεί να προσαρμόσει τον κόσμο με τον εαυτό του. Επομένως, η πρόοδος εξαρτάται από τον παράλογο άνθρωπο.» George Bernard Shaw

Πράγματι, στις μέρες που ζούμε μοιάζει παράλογο το να επιδιώκουμε την ισότητα, την πνευματική και νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου ή ακόμα και την δικαιοσύνη. Γνωρίζουμε πως ο κόσμος λειτουργεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο ο οποίος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως διεφθαρμένος. Για παράδειγμα, οτιδήποτε καλλιεργεί τον άνθρωπο έρχεται σε δεύτερη μοίρα αν δεν υπάρχει κάποιο χρηματικό όφελος μέσα από την διαδικασία αυτή (και αυτό διότι έχουμε διαμορφώσει τον τρόπο ζωής μας   της γνωστής φράσης «ο χρόνος είναι χρήμα»)· η δικαιοσύνη ευνοεί εκείνους με τα περισσότερα χρήματα και το μεγαλύτερο κύρος και όχι εκείνους που λένε την αλήθεια· η ισότητα μάς είναι αρεστή όσο δεν ξεπερνάει τα όρια των συμφερόντων μας… τα παραδείγματα είναι αμέτρητα.

Ωστόσο, έχουμε φτάσει σε σημείο να θεωρούμε τα παραπάνω δεδομένα – φυσιολογικά, διότι έτσι πιστεύουμε πως λειτουργεί και θα λειτουργεί, αναπόφευκτα, ο κόσμος. Ακόμα, θεωρούμε χαμένο χρόνο την προσπάθεια καταπολέμησης αυτών των φαινομένων από την στιγμή που δεν είμαστε εμείς αυτοί που παίρνουν αποφάσεις για το πως λειτουργεί ο κόσμος. Μας φαίνεται προτιμότερη – πιο ασφαλής – λύση το να προσαρμοζόμαστε σε έναν άδικο τρόπο ζωής παρά το να προσπαθούμε – διακινδυνεύοντας την θέση μας για ένα καλύτερο μέλλον – να τον αλλάξουμε.

«Ουτοπία θεωρείται οτιδήποτε έρχεται σε ρήξη με την πραγματικότητα» Albert Camus

Για να έρθει η αλλαγή, για να έρθει αυτό το “καλύτερο μέλλον” που όλοι επιδιώκουμε, απαιτούνται πράξεις, διότι οι πράξεις είναι αυτές που με την σειρά τους θα φέρουν το παράδειγμα· το κίνητρο δηλαδή – την ελπίδα – που χρειάζεται ο κόσμος για να προσπαθήσει για κάτι καλύτερο. Η προσαρμογή μας σε μια φαύλη πραγματικότητα οδηγεί πολύ γρήγορα στην αποδοχή και η αποδοχή είναι πολύ εύκολο να οδηγήσει στην διαστρέβλωση της αλήθειας·  .

Πιστεύουμε πως ο κόσμος εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες (την Ευρωπαϊκή Ένωση, την κυβέρνηση, την κοινωνία) ενώ στην πραγματικότητα εξαρτάται από εμάς τους ίδιους. Εμείς είμαστε αυτοί που πρέπει να δώσουμε το κίνητρο – μέσω των πράξεων μας – στον κόσμο ώστε ολοένα και περισσότεροι να μοχθούν για ένα καλύτερο αύριο. Αν αποδεχόμαστε έναν αδιάφορο και απαθή τρόπο ζωής τότε το μόνο που καταφέρνουμε είναι να τον αποδεχτούν και οι υπόλοιποι.

Τι πρέπει να γίνει, λοιπόν, για ένα καλύτερο μέλλον;

Καταρχάς, όλα ξεκινάνε από εμάς. Αν ο καθένας μας ξεχωριστά κοπιάζει συνεχώς για να καλυτερέψει τον εαυτό του, τότε γίνεται ο ίδιος παράδειγμα προς μίμηση και για τους υπόλοιπους. Κάνω τον εαυτό μου καλύτερο σημαίνει το να υιοθετώ συνήθειες και συμπεριφορές που συμβάλουν στην ευημερία μου, αλλά ταυτόχρονα και στην βελτίωση των σχέσεων που έχω με τους συνανθρώπους μου· σημαίνει το να προσαρμόζω τη ζωή μου με βάση τους στόχους και τα όνειρά μου, με βάση τα θέλω μου και όχι τα θέλω των άλλων· σημαίνει το να διευρύνω τους ορίζοντες των γνώσεων και των ικανοτήτων μου· σημαίνει το να βλέπω τη ζωή συλλογικά και όχι ατομικά, με περισσότερο ενσυναίσθηση, δοτικότητα, καλοσύνη… Σημαίνει το να καλλιεργώ μέσα μου την ανθρωπιά.

Όπως είπε και ο Αριστοτέλης «Ο άνθρωπος είναι το πιο μιμητικό ον που υπάρχει στον κόσμο και μαθαίνει εξαρχής από την απομίμηση» πράγμα που επομένως σημαίνει πως εμείς οι ίδιοι αποτελούμε το σημαντικότερο θεμέλιο για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος.

Επίσης, για να γίνει μια ουτοπία πράξη ή για να φτάσουμε έστω όσο γίνεται κοντύτερα στην πραγματοποίησή της, είναι εξίσου σημαντικό να διακρίνουμε τι πραγματικά αξίζει στην ζωή και τι όχι. Συγκεκριμένα, να υπάρχει διάκριση ανάμεσα στο τι είναι χαμένος χρόνος και χρόνος σωστά επενδυμένος. Αν διανύουμε μια ζωή κάνοντας πράγματα που δεν προσφέρουν κάτι ιδιαίτερο στην ζωή μας, δεν την καλυτερεύουν με κάποιο τρόπο ή δεν της δίνουν κάποιο ανώτερο νόημα, τότε δεν θα αισθανόμαστε και την ανάγκη για να την βελτιώσουμε, πόσο μάλλον την ζωή ολόκληρου του κόσμου. Όπως ισχύει και για την προηγούμενη περίπτωση, αν αξιοποιούμε οι ίδιοι τον χρόνο μας σωστά αυτό αποτελεί παράδειγμα να το κάνουν και οι υπόλοιποι.

Έτσι, λοιπόν, η κοινωνία και το κράτος μας γενικότερα δεν είναι κάποιες αυθαίρετες οντότητες που προϋπήρχαν πολύ πριν από εμάς – σαν την φύση, ας πούμε – ώστε να μην έχουμε την δυνατότητα να τα μεταποιήσουμε κατά κάποιο τρόπο. Εμείς είμαστε η κοινωνία, το κράτος, ολόκληρος ο κόσμος και το να συμβάλουμε στην πρόοδο του κόσμου αυτού είναι η μεγαλύτερη ευθύνη που έχουμε από την γέννησή μας ως και τον θάνατο.

«Πρόοδος είναι η εκπλήρωση της ουτοπίας» Oscar Wilde

Κατά την γνώμη μου, μια ουτοπία, όπως και μια δυστοπία, δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας αλλά ούτε και ονειροπόλες ιστορίες που σκαρφιζόμαστε για να μας διασκεδάσουν. Είναι συνθήκες που περιγράφουν την κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί η ανθρωπότητα, αναλόγως τις επιλογές που κάνει.

Τίποτα δεν είναι δεδομένο όσον αφορά στην εξέλιξη την ανθρώπινης φύσης και αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε από την ιστορία μας: Υπήρξαν εποχές που άνθιζε η πρόοδος και ο πολιτισμός, διότι αυτό επιθυμούσε ο άνθρωπος, υπήρξαν και εποχές που άκμαζε ο πόλεμος και η καταστροφή, διότι, πάλι, αυτό επιθυμούσαμε.

Παραπομπές

Εικόνα άρθρου:Vasko Taškovski (1957 – 2013), Rebelion of the Artifacts