Κάθεσαι στο θρανίο σου και συζητάς με έναν φίλο σου που κάθεται πίσω σου για ό,τι σας απασχολούσε εκείνη τη στιγμή, ποια τάξη έχει το φιλέ του βόλεϊ στο διάλειμμα, την κακή διαιτησία στο χθεσινοβραδινό ντέρμπι, το αγόρι ή την κοπέλα που δεν σου δίνει τόση σημασία, όσο θα ήλπιζες, την πενθήμερη εκδρομή στη Ρώμη σε έναν μήνα. Οι σκέψεις σου είναι σκόρπιες.

Ο καθηγητής σού μοιράζει μία κόλλα αναφοράς κι εσύ γυρνάς μπροστά, βγάζεις ένα στυλό και περιμένεις να πάρεις τα θέματα της Έκθεσης. Προσπαθείς να συγκεντρωθείς στο γραπτό σου, να καταλάβεις τα κείμενα αναφοράς. Σου ζητούν να γράψεις γιατί πρέπει να καταργηθούν τα «έμφυλα παιχνίδια». Δεν είσαι και τόσο σίγουρος αν πρέπει να καταργηθούν, αν συνιστούν πρόβλημα. Στο επόμενο διαγώνισμα σου ζητούν να γράψεις για τον ρόλο των Μ.Κ.Ο., μα δεν ξέρεις αν η λειτουργία τους δίνει την καλύτερη λύση στα προβλήματα. Καθώς φτιάχνεις σχεδιάγραμμα προβληματίζεσαι: «θέλει σκέψη αυτό το θέμα. Πόσο να προλάβω να σκεφτώ στα 60-70 λεπτά που αναλογούν σε αυτό;». Κάτι δεν σου αρέσει στην πρώτη παράγραφο που γράφεις, η συνοχή της, η αλληλουχία ιδεών, ψάχνεις τις κατάλληλες λέξεις. Δυσκολεύεσαι.

Ξεκινάς μια καινούργια περίοδο λόγου, μα στα μισά τη σβήνεις. Πάνω στην προσπάθεια να διατυπώσεις αυτό που έχεις στο νου σου αντιλαμβάνεσαι ότι η συλλογιστική σου είναι ελλιπής και επιστρέφεις στο σχεδιάγραμμα, αν έχεις χρόνο. Αν ο χρόνος είναι λειψός, μαζεύεις όσο περισσότερο μπορείς τη σκέψη σου και την καταθέτεις γραπτά, ελπίζοντας να μην σου «κόψει» πολύ ο καθηγητής.

Διάβασες τα κείμενα, άντλησες ιδέες, σου ήρθαν διάφοροι συνειρμοί σχετικοί κι άσχετοι με το θέμα, κατέγραψες τις πρώτες σου σκέψεις. Εντούτοις, όταν ήρθε η ώρα να τις διατυπώσεις γραπτά συνειδητοποίησες ότι κάτι έλειπε.

Η γραφή απαιτεί οργάνωση, ικανότητα αυτογνωσίας, την υπέρβαση της προχειρότητας. Χωρίς να αντιλαμβάνεσαι τους μηχανισμούς των νοητικών διεργασιών,  κάθε φορά που γράφεις λαμβάνει χώρα ένας «διάλογος» μεταξύ σκέψης και γραφής. Η μία επηρεάζει και διαμορφώνει την άλλη, καθώς αυτό που γράφεις είναι προϊόν σκέψης, αλλά και η διαδικασία της γραφής, η εν τω βάθει εξερεύνηση της θέσης σου και η απόπειρα διατύπωσής της, διαμορφώνουν τον τρόπο σκέψης σου.

Τι ήταν αυτό που μπορεί να σε δυσκόλεψε όταν έγραφες τέτοιες εκθέσεις; Ο χρόνος; Το άγχος; Σίγουρα διαδραμάτισαν κι αυτοί οι παράγοντες τον ρόλο τους. Επιπλέον, ίσως, όπως κι εγώ όταν ήμουν μαθητής, να αναρωτήθηκες αν συμφωνείς με αυτά που γράφεις ή ακόμα μπορεί και να διαφωνούσες κάθετα με τη διατύπωση του θέματος. Πόσες φορές μας ζητήθηκε – ή επιλέξαμε για λόγους βαθμολογίας – να υποστηρίξουμε μία γνώμη που δεν ενστερνιζόμαστε;

Τι κάναμε; Σφίγγαμε το στυλό στο χέρι, νιώθαμε για λίγο τον κτύπο της καρδιάς μας, η αρτηριακή  μας πίεση αυξανόταν, πιθανώς να αισθανόμασταν εκνευρισμό. Χωρίς να το αντιλαμβανόμασταν εκείνες τις στιγμές ενεργοποιούσαμε, με βιολογικούς όρους, έναν μηχανισμό άμυνας. Ή ίσως απλώς βάζαμε κάτω το κεφάλι και αδιαφορούσαμε για την ουσία της άποψης που υποστηρίζαμε – αφού έτσι κι αλλιώς για τον βαθμό τη γράφαμε –  αλλά ασχολούμασταν με την ποιότητα των γραφομένων. Ίσως πάλι να σκεφτόμασταν ότι κάποιος προσπαθεί να μας αλλάξει άποψη, ύπουλα.

Μπορεί να αναρωτιέσαι, όπως κι εγώ, αν η υποστήριξη της αντίθετης γνώμης είναι σωστή, αν πρέπει να γράφεις κάτι που δεν πιστεύεις.

Αφενός, υπό προϋποθέσεις, η υιοθέτηση μίας άλλης οπτικής γωνίας μπορεί να λειτουργήσει ως καλή στρατηγική προώθησης της διαλλακτικότητας των απόψεων. Κι αυτό γιατί, οι άνθρωποι συχνά επηρεάζονται ολοκληρωτικά, ενστερνιζόμενοι ακόμη και τα  στερεότυπα (θετικά και αρνητικά) που αποδίδονται στον ρόλο που υιοθετούν (1).

Αφετέρου, μπορεί να έχεις παρατηρήσει ότι αν δεν έχεις καλά σχηματισμένη άποψη για ένα θέμα, αφού προσπαθήσεις ενεργητικά να βρεις πληροφορίες για να το αναπτύξεις, αρχίζεις να ενστερνίζεσαι περισσότερο την αντίστοιχη άποψη. Κατ’ αναλογία, όσο περισσότερο ακούς έναν διακεκριμένο κι έγκριτο (ή και όχι) ομιλητή ή διαβάζεις έναν συγγραφέα, τόσο περισσότερο σκέφτεσαι και κατ’ επέκταση εκφράζεσαι και γράφεις όπως εκείνος.

Τα θέματα, λοιπόν, που μας ανατίθενται έχουν σημαντικό παιδαγωγικό ρόλο, o οποίος γίνεται εύκολα κατανοητός αν λάβουμε υπόψη τον πολυετή χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Όταν μας ζητήθηκε να γράψουμε, λόγου χάριν, για την αξία του βιβλίου ή της γλώσσας, εν μέρει ήταν επειδή παιδαγωγικά είναι σημαντικό να ενστερνιστούμε την αξία και των δύο. Και πέρα από την «υποχρεωτική συγγραφή» όταν πρόκειται για οποιαδήποτε διαδικασία γραφής, η οποία μας παρακινεί να ερευνήσουμε τα πράγματα συγκροτημένα κι εν τω βάθει, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της ευθύνης που έχουμε καθώς γράφουμε, όχι μόνο για το αναγνωστικό μας κοινό, αλλά κατ’ αρχάς για εμάς τους ίδιους.

Είναι σημαντικό να μην υποστηρίζουμε “ελαφρά τη καρδία” θέσεις, οι οποίες μας βρίσκουν αξιακά αντίθετους, αλλά να τις διερευνούμε διεξοδικά, να εντοπίζουμε τους συλλογισμούς που χρησιμοποιούμε και τα ελαττώματα που ενέχουν. Ταυτόχρονα, πρέπει να ερευνούμε ανεξάρτητα τους ισχυρισμούς ακόμη και των πιο καταξιωμένων συγγραφέων και να μην τους αποδεχόμαστε a priori.

Ακριβώς όπως μπορούμε να καλλιεργήσουμε τη συνθετική και κριτική ικανότητα που απαιτεί η γραφή, η συσσώρευση από προχειρότητες και μετέωρες σκέψεις μπορεί να βλάψει, πιθανώς ανεπανόρθωτα τον τρόπο σκέψης και έκφρασής μας.

Η γραφή είναι έμφυτη στον άνθρωπο. «Πλάσματα γεννημένα για να γράφουν» χαρακτηρίζει όλους τους ανθρώπους ο Κ. Τσιρόπουλος (2). Και ακριβώς γι’ αυτό η γραφή είναι τόσο σοβαρή διαδικασία. Όσο περισσότερο εξασκούμε τη γραφή, τόσο περισσότερο συγκροτούμε τη σκέψη μας και αναπτύσσουμε τη συλλογιστική μας (3). Χρέος μας είναι επομένως να γράφουμε υπεύθυνα κι ενσυνείδητα.

Βιβλιογραφία:

(1): Todd, A.R. and Galinsky, A.D. (2014), Perspective-Taking as a Strategy for Improving Intergroup Relations: Evidence, Mechanisms, and Qualifications. Social and Personality Psychology Compass, 8: 374-387. https://doi.org/10.1111/spc3.12116

(2): Τσιρόπουλος Κ. (2003), «Γράφειν» από τη συλλογή δοκιμίων «Η Μόνωση ως Συνομιλία».

(3): Segarra, K. (2021), How Writing Affects Your Brain, According to Science. The Writing Cooperatice. https://writingcooperative.com/how-writing-affects-your-brain-according-to-science-e0259f006fa

Πηγές εικόνων:

Οι εικόνες δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ, DALLE 2)