Λίγες ημέρες πριν, ενώ εμείς είχαμε ξεκίνησει από τα τέλη Σεπτεμβρίου τα μαθήματα, αρχίζει και το α’ έτος της σχολής μου. Χωρίς να το έχω συνειδητοποιήσει εκείνη τη στιγμή,  αποβιβάζομαι από το λεωφορείο στους Αμπελοκήπους, μαζί με δύο συμφοιτήτριές μου. Κάπως ξαφνικά μας κοιτάζει με ζωντάνια, ίσως και με μια δόση αγωνίας, μια κοπέλα που περπατάει δίπλα μας και μας ρωτάει: «στην Ιατρική πηγαίνετε;». Απαντούμε αυθόρμητα: «Πρωτοετής;»

Κάθε νέα αρχή ένα “reset”

Αμέσως μου ήρθαν στο νου όλες εκείνες οι «πρώτες μέρες» που βιώνω – κι όλοι βιώνουμε – διαρκώς στη ζωή μας. Ίσως αυτές οι πρώτες μέρες, που συνοδεύονται από μια διαρκή αναζήτηση να αποτελούν ευκαιρίες να πατήσουμε το “reset”. Για να το κάνεις αυτό στο ρούτερ θα πρέπει να βρεις ένα λεπτό μυτερό αντικείμενο και να πατήσεις ήπια προς τα μέσα το μικρό αυτό κουμπάκι. Έτσι και στην πραγματική ζωή κάθε “reset” οφείλει να πραγματοποιείται με λεπτεπίλεπτο τρόπο, ένα τέτοιο “reset” που θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι θέλουμε από τη ζωή.

Κανένα “reset” δεν εξαλείφει στο ρούτερ τις εργοστασιακές ρυθμίσεις, αλλά αντίθετα το επαναφέρει σε αυτές. Με παρόμοιο τρόπο, καμία νέα αρχή δεν καθιστά την προσωπικότητα μας tabula rasa. Ωστόσο, το Πανεπιστήμιο, τα φοιτητικά χρόνια αποτελούν μοναδική ευκαιρία για καθέναν από εμάς να γίνουμε όποιοι θέλουμε να είμαστε πραγματικά. «Τι σημαίνει καν αυτό; Άσε τις αμπελοφιλοσοφίες τώρα!», ακούω νοερά τη φωνή φίλης μου καθώς γράφω αυτή την πρόταση. Άρα, τι σημαίνει αυτό; Η αλλαγή του τρόπου ζωής που προτείνει η έναρξη της φοιτητικής ζωής είναι κομβική για το μέλλον μας. Κι αυτό ίσως επειδή για πολλούς είναι ριζική (π.χ. μετακόμιση σε νέα πόλη), αλλά πρωτίστως επειδή σε αυτή τη φάση της ζωής μας (νομίζουμε ότι) ξέρουμε τι θέλουμε, κάτι που εύκολα ανατρέπεται, ή επειδή δεν ξέρουμε τι θέλουμε γενικώς.

Σε ότι αφορά την κοινωνική και προσωπική ζωή, κάνουμε καινούργιες γνωριμίες, βόλτες, βραδινές εξόδους με επιστροφή στο σπίτι στις 2:00 τα ξημερώματα (και νωρίς λέω), όλα είναι ευμετάβλητα κι διακρίνονται από μιαν ευελιξία, την οποία δύσκολα έχει συναντήσει κανείς νωρίτερα στη ζωή του, όταν εξαρτάται στενότερα από την οικογένειά του. Παράλληλα, κάποια στιγμή θυμόμαστε ότι φοιτητής σημαίνει να σπουδάζεις όντως σε μια Σχολή… Δανεισμός βιβλίων από τη βιβλιοθήκη, σημειώσεις, ηχογραφημένες διαλέξεις (Σους! Μην πει κανείς κουβέντα στους καθηγητές μας!) αλλά και το πολυαναμενόμενο γεγονός του Οκτωβρίου…πότε θα ανοίξει ο Εύδοξος και το MyStudies [2]. Και αυτά είναι εν πολλοίς…στο φλου.

Κι όμως, αυτά τα κάπως χαριτωμένα, κάπως κωμικοτραγικά από άποψη οργάνωσης και προγράμματος – σίγουρα τραγικά για τους προγραμματιστές (κρύο το αστείο, το ξέρω) – είναι κομμάτια της νέας ελευθερίας που συναντάμε όλοι οι νέοι ενήλικες. Τα προσομοιωτικά διαγωνίσματα στο φροντιστήριο μια φορά την εβδομάδα είναι παρελθόν! Το πώς, πόσο και πότε θα διαβάσουμε είναι αποκλειστικά δική μας υπόθεση πλέον – ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι. Αναλόγως, και στην κοινωνική μας ζωή δεν υπάρχει κάποιος να μας πιάσει χέρι χέρι και να μας συνοδεύσει. Εμείς θα κάνουμε τις επιλογές μας και θα απολαύσουμε ή θα υποστούμε (κυρίως το δεύτερο) τις συνέπειές τους.

Με την αχαλίνωτη ελευθερία ρισκάρουμε να… πελαγώσουμε. Όπως έχετε καταλάβει οι  τακτικοί αναγνώστες του Φιλοsófa, έχουμε αναπτύξει μια κάποια… συμπάθεια (και λίγα λέω) για τον Δρ. Jordan B. Peterson. Ακόμη μια φορά λοιπόν θα δανειστούμε μια παραίνεση που διατυπώνει σε ένα βίντεό του: «μπορείς να έχεις οτιδήποτε θέλεις, αλλά πρέπει να καταλάβεις τι είναι αυτό και να είσαι ρεαλιστής» [1]. Τι σημαίνει επιτέλους «οτιδήποτε θέλεις»; «Στάματα να μιλάς αόριστα», θα μου πείτε και θα έχετε δίκιο.

Τι θέλεις;

Μπορούμε να «επινοήσουμε» τη ζωή μας, λέει ο Peterson ούτως ώστε σε μερικά χρόνια από τώρα η ζωή που θα έχουμε να δικαιολογεί τους κόπους μας. Συνοπτικά, μας προτρέπει να δομήσουμε τη ζωή μας γύρω από τις απαντήσεις σε μερικά βασικά ερωτήματα: Τι θέλεις από την οικογένεια σου; Τι θέλεις από τους φίλους σου; Πώς θα μορφωθείς; Τι θέλεις από την καριέρα σου; Πώς θα αξιοποιήσεις τον χρόνο σου εκτός της δουλειάς σου; Πώς θα διαχειριστείς πειρασμούς όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά; Πώς θα παραμείνεις υγιής, σωματικά και ψυχικά;

Εύκολο, έτσι; Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να απαντήσουμε σε αυτές τις ερωτήσεις, αλλά οι απαντήσεις μας πρέπει να είναι ρεαλιστικές, για να αναπτύξουμε ένα όραμα για τη ζωή μας για την επόμενη πενταετία – δεκαετία. Αν δεν επιδιώκουμε διαρκώς να δώσουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, ελλοχεύει ο κίνδυνος να κυριαρχήσει ο κακός μας εαυτός και να βρεθούμε μοιραία στην προσωπική μας εκδοχή της κόλασης στο σύντομο μέλλον (αυτό βέβαια είναι αντικείμενο για άλλο άρθρο).

Ακούγεται βαρύγδουπο και πράγματι είναι. Επομένως, τι είναι αυτό που θέλουμε;

Δόκτωρ Γκλας

Αυθόρμητα μου έρχονται στο νου τα λόγια του Δόκτορα Γκλας από το ομώνυμο βιβλίο [3]:

«Όλοι μας θέλουμε να μας αγαπούν εάν αυτό δεν γίνεται, τότε έστω ας μας θαυμάζουν· εάν κι αυτό δεν γίνεται, τότε να μας φοβούνται· εάν ούτε αυτό γίνεται, τότε να μας μισούν και να μας περιφρονούν. Θέλουμε οι άλλοι να νιώθουν κάτι για μας. Η ψυχή μας τρέμει το κενό. Θέλει την επαφή, χωρίς να λογαριάζει το τίμημα».

Φαίνεται, άρα, πως εξαρτόμαστε σε μεγάλο βαθμό από τις αλληλεπιδράσεις μας με τον Άλλο, δεν είμαστε αυθύπαρκτοι. Ο ήρωας το αντιλαμβάνεται και ιεραρχεί με σαφήνεια το τι θα ήθελε από τη ζωή του. Τοποθετεί στην κορυφή την αγάπη και έπειτα όλα τα υπόλοιπα, τα οποία τα θεωρεί συμβιβασμούς. Ούτε ο θαυμασμός δεν μπορεί να υποκαταστήσει την αγάπη για εκείνον.

Πώς καταλήγει σε αυτή την ξεκάθαρη τοποθέτηση; Ο γιατρός Γκλας απέτυχε στην αγάπη, καθώς η μία του προσπάθεια σε αυτήν κατέληξε σε τραγωδία, ενώ ταυτόχρονα οι επαγγελματικές του επιτυχίες δεν μπορούν να του προσφέρουν παρηγοριά. Γι’ αυτόν είναι απλό: δεν αισθάνεται κανέναν άνθρωπο κοντά του. Βλέπει γύρω του μια σάπια κοινωνία. Ίσως γι’ αυτόν η προσωπική του κόλαση να είναι η συνύπαρξη με τον Άλλο (βλ. «Η κόλαση είναι οι άλλοι(;)» [4]).

Αυτή η βαθιά έλλειψη ικανοποίησης τον οδηγεί να διαπιστώσει ότι «η ηθική ανήκει στα σκεύη του νοικοκυριού, δεν είναι Θεός. Θα τη χρησιμοποιήσουμε, αλλά δε θα μας κυβερνάει. […] Η λέξη χτίζεται λοιπόν ολοκληρωτικά πάνω στη συνήθεια, στη χρήση. Δεν έχει κάποιο άλλο υπόβαθρο». Σε αυτό στηρίζει και την επιλογή του για χάρη μιας ανεκπλήρωτης αγάπης να προβεί σε μία απονενοημένη πράξη, αδιαφορώντας για τις συνέπειές της. Υπάρχει όμως γνήσια αγάπη δίχως ηθική;

Ας επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα. Τι θέλουμε τέλος πάντων από τη ζωή μας;

Η δυσκολία της επιλογής

«Το να θέλεις είναι το να μπορείς να επιλέξεις. Μα είναι τόσο δύσκολο να επιλέξεις! Το να μπορείς να επιλέξεις σημαίνει να μπορείς να θυσιάσεις κάτι. Μα είναι τόσο δύσκολο να θυσιάσεις κάτι!

Ένας μικρός πρίγκιπας ετοιμαζόταν να πάει εκδρομή. Τον ρώτησαν λοιπόν: ο πρίγκιπας επιθυμεί να ιππεύσει ή να ταξιδέψει με πλοίο; Και αυτός απάντησε: Θέλω να ιππεύσω και να ταξιδέψω με πλοίο.

Θέλουμε να τα έχουμε όλα, θέλουμε να είμαστε τα πάντα. Θέλουμε τη χαρά της ευτυχίας και την άβυσσο της θλίψης. Επιθυμούμε το πάθος της πράξης και την ηρεμία του θεατή. Ποθούμε την ακινησία της ερήμου και την οχλοβοή της αγοράς. Θέλουμε την ίδια στιγμή να είμαστε η μοναχική σκέψη και η φωνή του πλήθους θέλουμε να είμαστε την ίδια στιγμή και μελωδία και ακόρντο. Την ίδια στιγμή! Μα πώς είναι δυνατόν!

Θέλω να ιππεύσω και να ταξιδέψω με πλοίο», καταλήγει ο Δόκτωρ Γκλας.

Πώς μπορεί κανείς να επιλέξει; Ανάμεσα σε αγάπη και καριέρα; Ή ανάμεσα σε φίλους, οικογένεια, συγγενείς και οικονομική αποκατάσταση; Πώς μπορείς να αποφασίσεις;

Ίσως γι’ αυτό να υπάρχουν τόσες πρώτες ημέρες στη ζωή μας. Πρώτη μέρα στο σχολείο, πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο, στο Πανεπιστήμιο, στη δουλειά, στον στρατό… Ίσως κι εμείς να τους δίνουμε τόση έμφαση ακριβώς επειδή ψάχνουμε νέες αρχές διαρκώς, νέες ευκαιρίες να επιχειρήσουμε να απαντήσουμε ή να επιβεβαιώσουμε την απάντηση που έχουμε δώσει στο «τι θέλεις;». Γιατί είναι εύκολο να νομίζουμε ότι η απάντηση θα παραμένει πάντα ίδια…μέχρι κάτι ή κάποιος να την ανατρέψει.

Επίλογος

Τι θα απαντήσουμε τελικά στις ερωτήσεις του Peterson; Είναι πράγματι η αγάπη η απάντηση; Σαφέστατα μπορούμε να απαντήσουμε ότι θέλουμε να αγαπούμε και να αγαπηθούμε από την οικογένεια και τους φίλους μας. Αρκεί όμως αυτό; Μέχρι ποιο βαθμό θα επιδιώξουμε την καριέρα;

Όλοι έχουμε ανάγκη να πιαστούμε από κάτι για να μας καθοδηγήσει. Τι θα είναι όμως αυτό; Οι ηθικές αξίες; Είναι εύκολο να λέμε από την ασφάλεια του καναπέ ότι δεν θα κάναμε τίποτα ανήθικο, για χάρη μιας αγάπης, για παράδειγμα. Είναι η απλότητα, να μην υπεραναλύουμε τα πράγματα; [5]. Η επιλογή φαντάζει αδύνατη και ένα μόνο άρθρο σίγουρα δεν αρκεί για να δώσει απαντήσεις (αν αυτές υπάρχουν).

Ωστόσο, ένα είναι βέβαιο. Καθένας από εμάς θα κληθεί να αποφασίσει. Ή μάλλον, καλύτερα, θα καλείται διαρκώς να αποφασίζει, σε κάθε “reset”. Ελεύθερα θα πρέπει να επιλέγουμε τι θα θυσιάσουμε. Την ιππασία ή το πλοίο;

Πηγές/Παραπομπές

[1]: «Μπορείς να έχεις οτιδήποτε θέλεις, αλλά πρέπει να καταλάβεις τι είναι αυτό και να είσαι ρεαλιστής», δείτε το σύντομο βίντεο του παγκόσμιας φήμης Καναδού Καθηγητή και Κλινικού Ψυχολόγου εδώ (Facebook) ή εδώ (YouTube).

[2]: Για όσους δεν γνωρίζουν «Εύδοξος» καλείται η υπηρεσία διαχείρισης διδακτικών συγγραμμάτων του ΥΠΑΙΘΑ για τα ΑΕΙ, μέσω της οποίας επιλέγουν οι φοιτητές τα συγγράμματα για τα μαθήματα του εξαμήνου. Το MyStudies είναι το ψηφιακό φοιτητολόγιο ορισμένων Σχολών/Τμημάτων του ΕΚΠΑ, στο οποίο δηλώνουν οι φοιτητές τα μαθήματα του εξαμήνου τους.

[3]: Δόκτωρ Γκλας, Hjalmar Söderberg, Εκδόσεις Printa, Β’ έκδοση, Αθήνα 2019. Σας το συστήνω ανεπιφύλακτα!

[4]: «Η κόλαση είναι οι άλλοι(;)», Τάσος Ξύδης, filosofa.gr

[5]: Βλ. και: «Το overthinking ως φιλοσοφικό πρόβλημα», Άγγελος Μιχαηλίδης, filosofa.gr

Πηγές εικόνων

Η εικόνα προεπισκόπησης δημιουργήθηκε με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης (AI, DALLE 2)

Το εξώφυλλο του «Δόκτωρ Γκλας» αντλήθηκε από εδώ.

H τελευταία εικόνα δημιουργήθηκε με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης (AI, DALLE 2)