Έχετε παρατηρήσει ποτέ τον εαυτό σας την στιγμή που απολαμβάνει μια όμορφη εμπειρία, ξαφνικά το μυαλό να αρχίζει να περιπλανιέται σε διάφορες σκέψεις; Για παράδειγμα, να έχετε βγει έξω με την παρέα αλλά να σκέφτεστε διάφορα προβλήματα που σας απασχολούν. Ή κάτι πιο σύνηθες, όπως το να απολαμβάνετε ένα γεύμα με τους φίλους ή την οικογένειά σας αλλά η προσοχή σας να είναι προσηλωμένη στην οθόνη του κινητού σας.

Οι παραπάνω αλλά και ακόμα περισσότερες καθημερινές μας συνήθειες είναι η αιτία που η φράση «να ζεις την στιγμή, το τώρα» βρίσκεται παντού στις μέρες μας. Από αρχαίους στωικούς φιλόσοφους και διαχρονικούς επιστήμονες μέχρι influencers και βιβλία αυτοβοήθειας, η ιδέα του να εστιάζεις σε όσα μπορεί να σου προσφέρει το παρόν φαίνεται να είναι μια αρκετά διαδεδομένη συμβουλή.

Αλλά τι ακριβώς σημαίνει;

Η έννοια του «τώρα»

Το να ζεις την στιγμή εκλαμβάνεται ως την ικανότητα του να απολαμβάνεις το παρόν και οτιδήποτε αυτό μπορεί να σου προσφέρει, δίχως κανέναν περισπασμό να διακόπτει αυτή την διαδικασία. Φανταστείτε να έχετε πάει για περίπατο σε ένα όμορφο πάρκο και η προσοχή σας να βρίσκεται μονάχα στα δέντρα, στα διάφορα λουλούδια, στα μικρά ζωάκια που βρίσκονται τριγύρω ή στους περαστικούς που τυχαίνει να βρίσκονται εκεί μαζί σας⸱ να βιώνετε απόλυτα την στιγμή χωρίς περισπασμούς από σκέψεις γεμάτες προβλήματα, από το άγχος για τις υποχρεώσεις ή από τις ειδοποιήσεις του κινητού.

Η επιστήμη υποστηρίζει πως η στάση αυτή μπορεί να είναι εξαιρετικά ωφέλιμη για τον άνθρωπο. Έρευνες δείχνουν πως, όταν δίνουμε την απόλυτη προσοχή μας σε κάτι, όχι μόνο ενισχύεται η προσωπική μας ευτυχία αλλά βελτιώνονται και οι σχέσεις μας με τους γύρω ανθρώπους. Και είναι αλήθεια διότι αν σκεφτούμε τους εκατοντάδες περισπασμούς που υπάρχουν στην εποχή μας, θα καταλάβουμε και πόσες στιγμές χάνουμε καθημερινά εξαιτίας αυτών των περισπασμών, όπως και το ότι δεν δίνουμε την απαραίτητη προσοχή – ή την προσοχή που ενδεχομένως θα θέλαμε – στους αγαπημένους μας ανθρώπους.

Όμως, αυτή η ιδέα δεν είναι καινούργια. Από την αρχαιότητα ακόμα, διάφοροι στωικοί φιλόσοφοι δίδασκαν ότι το μόνο που πραγματικά έχουμε είναι το τώρα. Παρατηρώντας ωστόσο τις διάφορες αυτές φιλοσοφικές σκέψεις και ιδέες θα δούμε πως το παρόν είναι κάτι πολύ βαθύτερο από το «απλά να ζεις την στιγμή».

«Γιατί το παρόν είναι το μόνο πράγμα από το οποίο μπορεί να στερηθεί ένας άνθρωπος, αν είναι αλήθεια ότι αυτό είναι το μόνο που έχει, και ότι ένας άνθρωπος δεν μπορεί να χάσει κάτι που δεν έχει ήδη στην κατοχή του.» Marcus Aurelius

Το παράδοξο του παρόντος

Η έννοια του «τώρα» μπορεί να μοιάζει απλή όπως είδαμε και παραπάνω. Παρ’ όλα αυτά, κοιτάζοντας βαθύτερα την έννοια της «στιγμής», το παρόν αποδεικνύεται ένα από τα πιο μυστηριώδη και αμφιλεγόμενα φιλοσοφικά θέματα.

Ο Ζήνων ο Ελεάτης, ένας προσωκρατικός αρχαίος φιλόσοφος γνωστός για τα παράδοξά του, υποστήριζε μέσα από τα φιλοσοφικά του προβλήματα ότι ο χρόνος είναι ένα συνεχές, όπου το «τώρα» δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Αν πράγματι ο χρόνος είναι μια κατάσταση που συμβαίνει επ’ άπειρον, πως μπορούμε να πούμε ότι μια συγκεκριμένη στιγμή, το «τώρα» δηλαδή, υπάρχει πραγματικά; Ο Άγιος Αυγουστίνος, αιώνες μετά από τον Ζήνωνα, εξέφρασε μια παρόμοια απορία: «Τι είναι ο χρόνος; Αν κανείς δεν με ρωτά, ξέρω τι είναι. Αν όμως θελήσω να το εξηγήσω, δεν ξέρω.»

Η σύγχρονη επιστήμη από την άλλη κάνει τα πράγματα ακόμα πιο περίπλοκα. Η θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν για παράδειγμα μας λέει ότι ο χρόνος δεν είναι απόλυτος. Αυτό δηλαδή που κάποιος βιώνει ως «τώρα» μπορεί να είναι το παρελθόν ή το μέλλον για κάποιον άλλον. Σε κοσμικό επίπεδο, το «τώρα» δεν υπάρχει, τουλάχιστον με τον τρόπο που το αντιλαμβανόμαστε στην καθημερινή μας ζωή.

Αν το «τώρα» είναι τόσο παροδικό και σχετικό, πώς μπορούμε να το ζήσουμε; Υπαρξιστές φιλόσοφοι όπως ο Μάρτιν Χάιντεγκερ υποστηρίζουν ότι το «τώρα» αποκτά σημασία μόνο όταν το αντιλαμβανόμαστε συνειδητά: «Η ύπαρξη και ο χρόνος καθορίζουν ο ένας τον άλλον αμοιβαία, αλλά με τέτοιο τρόπο ώστε ούτε η ύπαρξη να μπορεί να χαρακτηριστεί ως κάτι χρονικό, ούτε ο χρόνος να μπορεί να χαρακτηριστεί ως ύπαρξη.»

Βλέπουμε πως υπάρχουν πολλές θεωρήσεις για το «τώρα» και γενικότερα για το παρόν που πολλοί επιστήμονες αλλά και φιλόσοφοι προσπάθησαν να εξηγήσουν. Ίσως, λοιπόν, καταλήγουμε στο ότι η αληθινή σημασία του «τώρα» δεν βρίσκεται στην διάρκεια αλλά στην ένταση με την οποία βιώνουμε όλα αυτά που το παρόν μπορεί να μας προσφέρει.

Προκλήσεις

Αν και η ιδέα του «να ζεις την στιγμή» ακούγεται ελκυστική, η εφαρμογή της στην καθημερινότητα μπορεί να αποδειχθεί ως ένα εγχείρημα αρκετά δύσκολο. Στον σύγχρονο κόσμο που ζούμε οι περισπασμοί είναι αμέτρητοι, ενώ οι απαιτήσεις της ζωής, που συνεχώς αυξάνονται, μας ωθούν στο να φυλακιζόμαστε είτε στον παρελθόν είτε στο μέλλον.

• Τάση για υπερανάλυση

Πολλοί από εμάς βρίσκονται παγιδευμένοι στις σκέψεις τους. Σκεφτόμαστε συνεχώς τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει διαφορετικά στο παρελθόν ή τι πρέπει να κάνουμε για να προετοιμαστούμε στο μέλλον. Πολλές φορές ακόμα πιστεύουμε πως αξίζει να βασανίζουμε το μυαλό μας με τέτοιες σκέψεις διότι έτσι μπορούμε να οδηγηθούμε στις απαντήσεις που τόσο πολλή ψάχνουμε να βρούμε.

• Η ψηφιακή εποχή

Η τεχνολογία, αν και μας έχει ωφελήσει αρκετά με την ταχεία πρόοδό της, έχει προξενήσει αρκετούς κινδύνους στον άνθρωπο. Η τόσο εύκολη προσβασιμότητα στο διαδίκτυο για παράδειγμα, που πλέον επιτρέπει να έχει κανείς πρόσβαση από ένα κινητό μέχρι την τηλεόραση και το ρολόι του, μας δυσκολεύει να ξεφύγουμε από την ηλεκτρονική μας ζωή ώστε να απολαύσουμε τη γήινη, την ανθρώπινη. Όλοι θα προτιμήσουμε να δούμε κάτι όμορφο και διασκεδαστικό στο διαδίκτυο εφόσον είναι πιο εύκολο αντί να αναζητούμε την ίδια ψυχαγωγία κάπου έξω⸱ όλοι θα προτιμήσουμε το instant messaging ή το τηλέφωνο για να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους μας αντί έναν τρόπο πιο άμεσης επικοινωνίας εφόσον, πάλι, είναι πιο εύκολο.

• Η ανάγκη για σχεδιασμό

Το να ζεις την στιγμή έρχεται πολλές φορές σε αντίθεση με τον προγραμματισμό που απαιτείται για την δουλειά ή τους στόχους μας. Είναι δύσκολο απλά να απενεργοποιήσεις το μυαλό σου και να μην δίνεις σημασία στον χρόνο που μπορεί να χάνεις από το να μοχθείς για όσα θες να πραγματοποιήσεις, απολαμβάνοντας το τώρα. Θεωρούμε πως οι στιγμές, οι εμπειρίες, όσα γενικότερα δεν έχουν να προσφέρουν κάτι πρακτικό πέρα από το να μας γεμίζουν με χαρούμενες αναμνήσεις, είναι κάτι αδιάφορο, αχρείαστο.

Άρα, πως μπορεί κανείς να εξισορροπήσει την προσοχή του στο παρόν με τους παραπάνω περισπασμούς;

Πώς αυξάνεται η ένταση μιας στιγμής;

Με όλους αυτούς τους περισπασμούς τριγύρω μας, επαναφέροντας το συμπέρασμα για την αληθινή σημασία μιας στιγμής, πώς μπορούμε αλήθεια να αυξήσουμε την ένταση της στιγμής, να βιώνουμε ολοκληρωτικά το «τώρα;»

Οι πρώτες κινήσεις που μπορούμε να κάνουμε, οι οποίες δεν απαιτούν κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια πέρα από θέληση, είναι να περιορίσουμε την τεχνολογία που βρίσκεται γύρω μας. Όπως για παράδειγμα το να κλείσουμε το Wi-Fi και τα δεδομένα στο κινητό ώστε να μην λαμβάνουμε ασήμαντες ειδοποιήσεις ή να απενεργοποιήσουμε το smartwatch και να μη δίνουμε τόση σημασία στην ώρα – αν και δεν είναι αυτός ο πραγματικός λόγος που έχουμε ρολόγια σαν και αυτά.

Ωστόσο, όσο και αν περιορίσουμε τους εξωτερικούς παράγοντες, η εσωτερική μας αναστάτωση είναι αυτή που μπορεί ουσιαστικά να αποπροσανατολίσει την προσοχή μας. Πώς όμως μπορούμε να βάλουμε στην σίγαση όλες αυτές τις σκέψεις και να μην δίνουμε σημασία σε όλα αυτά που μας απασχολούν και μας βασανίζουν καθημερινά; Η απάντηση, περιέργως, βρίσκεται στην απόλαυση της στιγμής⸱ έχοντας όλες αυτές τις σκέψεις δηλαδή να προσπαθούμε να βιώσουμε τη στιγμή, τη γαλήνη της, τον ενθουσιασμό της, την μαγεία ή οτιδήποτε ωφέλιμο μπορεί να μας προσφέρει η εκάστοτε εμπειρία. Στην αρχή θα φανεί δύσκολο αλλά, δίνοντας μια ευκαιρία στο «τώρα», παρατηρώντας το που βρισκόμαστε και έχοντας στο μυαλό μας το γιατί βρεθήκαμε εκεί εξαρχής η διαδικασία αυτή γίνεται όλο και πιο εύκολη και ελκυστική.

Τέλος, εξίσου σημαντική είναι και η παρατηρητικότητα. Αντί να εστιάζουμε στις σκέψεις ή τους περισπασμούς γύρω μας, αυτό που θα έκανε να βιώσουμε την στιγμή εντονότερα είναι το να προσπαθούμε να παρατηρούμε το παρόν. Το τι αισθανόμαστε⸱ τι βλέπουμε, τι μυρίζουμε, τι αγγίζουμε, τι ακούμε, προσπαθώντας να εξηγήσουμε τι βιώνουν όλες μας οι αισθήσεις εκείνη την στιγμή. Βάζοντας τον εαυτό μας σε αυτή τη διαδικασία του αποσπάμε την προσοχή από την ενοχή του παρελθόντος ή το άγχος του μέλλοντος, συγκεντρώνοντας έτσι μυαλό και σώμα στην στιγμή και οτιδήποτε έχει αυτή να μας δώσει.

Συμπεράσματα

Το παρόν μπορεί να μοιάζει μάταιο με την πρώτη ματιά. Γιατί να νοιάζεσαι για την ευτυχία μιας στιγμής, όταν μπορείς να εκμεταλλεύεσαι την κάθε στιγμή για ένα καλύτερο μέλλον; Διότι το «τώρα» είναι αυτό που πραγματικά κατέχουμε. Το μέλλον είναι πάντοτε αβέβαιο και το παρελθόν απαράλαχτο. Όσα και αν καταφέρουμε, όσες υποχρεώσεις και να φέρουμε εις πέρας, όσους στόχους και αν κατακτήσουμε, αυτό που θα έχει πραγματική σημασία στο μέλλον είναι οι στιγμές που έκαναν την ζωή μας λιγάκι πιο ξεχωριστή εφόσον δεν ζούμε αιώνια σε αυτή την γη. Για να βρούμε αυτές τις στιγμές όμως, ή μάλλον για να τις παρατηρήσουμε, δε χρειάζεται να αδιαφορούμε πλήρως για το μέλλον και το παρελθόν αλλά να εξισορροπούμε τις έγνοιες με όλα αυτά που δίνουν νόημα στην ζωή.

«Διότι το παρόν είναι το σημείο όπου ο χρόνος αγγίζει την αιωνιότητα.»

Friedrich Nietzsche

Παραπομπές

Εικόνα άρθρου: The Little Prince – Valery Rybakow