Ζούμε σε μια εποχή όπου η ελευθερία είναι μεγάλη υπόθεση. Ακούμε συνεχώς να μιλάνε για αυτή, από διάφορα κόμματα, κινήματα και influencers μέχρι καλλιτέχνες της μέρας μας μέσα από τα έργα τους. Μιλούν για την ελευθερία του ανθρώπου σε όλες της τις πτυχές, για τον τρόπο που σκεφτόμαστε, για τον τρόπο που κινούμαστε, για τον τρόπο που εκφραζόμαστε. Παράλληλα όμως, η ελευθερία για την οποία μας μιλάνε έρχεται με κανόνες και διάφορα πρέπει: πράγματα που επιβάλλεται να τελούμε όντας ελεύθεροι άνθρωποι και πράγματα που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να κάνουμε, είτε για να μην προσβάλουμε τους άλλους είτε γιατί δημιουργούμε κάποια άσχημη εντύπωση για εμάς προς τους άλλους.

Ωστόσο, στο τέλος της ημέρας, η μεγαλύτερη ελευθερία που διαθέτει κάθε άνθρωπος είναι η ελευθερία του νου: τα όρια του μυαλού περιορίζονται μέχρι εκεί που το οριοθετείς εσύ, ασχέτως τι προσπαθεί το εξωτερικό σου περιβάλλον να σου επιβάλλει.

Ή μήπως όχι;

Είναι οι σκέψεις μας ελεύθερες;

Για να καταλάβουμε αν οι σκέψεις μας είναι ελεύθερες, πρέπει πρώτα να έχουμε το θάρρος να αναγνωρίσουμε από που προέρχονται. Αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι για τον καθένα, διότι το να αναγνωρίζω από που προέρχονται οι σκέψεις μου σημαίνει πως τολμώ να δω πίσω από αυτές, πίσω από κάθε αντίληψη, προκατάληψη, ιδεολογία και πιστεύω που μπορεί να έχω.

Αυτά είναι πράγματα που θεμελιώνονται καθημερινά μέσα μας, από τη στιγμή της γέννησής μας μέχρι και σήμερα. Το να δεις πίσω από όσα σε καθορίζουν σαν προσωπικότητα μπορεί να μοιάζει σαν μια προδοτική πράξη στην αρχή, διότι πρέπει να εναντιωθείς με το μέσα σου στην προσπάθειά σου να βρεις την αλήθεια: αν όλα όσα σε χαρακτηρίζουν δημιουργήθηκαν από κάποια επιρροή στο εξωτερικό σου περιβάλλον ή αν προέκυψαν επειδή ο ίδιος τα επέλεξες.

Επιρροή στη σκέψη μας και την ελευθερία της έχει επίσης και η ψυχολογία. Το πως μας κάνει να αισθανόμαστε ένα γεγονός μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το ποιόν των σκέψεων μας. Διαφορετική άποψη θα σχηματίσουμε αν κάτι μας προκαλεί λύπη και διαφορετική αν μας κάνει χαρούμενους. Όμως, για να μπορείς να σχηματίσεις μια αντικειμενική άποψη για κάτι, για να μπορείς να σκέφτεσαι ελεύθερα και όχι με τις δεσμεύσεις που δημιουργούν τα συναισθήματά σου, πρέπει να δεις πίσω από όσα αισθάνεσαι ώστε ο συλλογισμός που δημιουργείται να είναι ανεξάρτητος και αμερόληπτος.

Σίγουρα το να ακολουθείς τα συναισθήματά σου δεν είναι κάτι κακό, είναι όμως μια πράξη που μπορεί να σε βλάψει αν ακολουθείς τυφλά και ανεξέλεγκτα οτιδήποτε νιώθεις, χωρίς να είναι από δική σου συνειδητή επιλογή.

Όλα αυτά φυσικά δεν μπορούν να επιτευχθούν σε μια μέρα. Χρειάζεται να παλεύεις καθημερινά με τον εαυτό σου μέχρι να μπορέσεις να συνειδητοποιήσεις το ποιος είσαι και να καταλάβεις το γιατί έχει διαμορφωθεί το είναι σου με αυτό τον τρόπο.

«Το να γνωρίζει κάποιος τον εαυτό του δεν είναι μόνο από τα πιο δύσκολα πράγματα, αλλά και από τα πιο άβολα.» H.W. Shaw

Το γνώθι σαυτόν είναι μια απειλή για τον σύγχρονο κόσμο

Με βάση τα σημερινά δεδομένα, το να γνωρίζει κάποιος τον εαυτό του, με όλη την σημασία που μπορεί να έχει αυτή η φράση, αυτόματα τον καθιστά και ως απειλή για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, οι περισσότεροι προσπαθούν να μας επηρεάσουν – αν όχι να μας επιβάλουν – τις φιλοσοφίες τους περί ελευθερίας του ανθρώπου.

Παρ’ όλα αυτά, στις μέρες μας είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν τον πραγματικό εαυτό τους, που βλέπουν πίσω από κάθε – ιδεολογικό ή οποιονδήποτε – φραγμό που έχουν θέσει, πόσο μάλλον εκείνοι που είναι πραγματικά ελεύθεροι.

Το να γνωρίζεις όμως το ποιος είσαι σημαίνει πως διαθέτεις την δύναμη να φιλτράρεις κάθε τι που ακούς και να επιχειρηματολογείς υπέρ του ή κατά του. Θα δούμε όμως πως, αν αμφισβητήσεις τα λεγόμενά των περισσότερων με επιχειρήματα στην προσπάθειά σου να σχηματίσεις μια ολοκληρωμένη άποψη, θα σε αντιμετωπίσουν σαν εχθρό που τους επιτίθεται, αντί να επιχειρηματολογήσουν και εκείνοι με τη σειρά τους ενάντια στην αντίθετη άποψή σου.

Ένας ελεύθερος άνθρωπος θα έπρεπε να είναι ικανός να εναντιώνεται με τα πιστεύω του, διότι ελευθερία είναι η ικανότητα του να επιλέγεις και όχι του να εξαρτάσαι, ειδικότερα όσον αφορά την ελευθερία του νου που στόχος της είναι πάντοτε η αναζήτηση της αλήθειας.

Αν όμως δεν μπορείς να έρθεις αντιμέτωπος με μια αντίθετη γνώμη ή έστω να ακούσεις για αυτήν, πως μπορείς να μιλάς για ελευθερία και επομένως για αλήθεια;

«Η αλήθεια μπορεί να σε απελευθερώσει, αλλά πρώτα θα σε εξοργίσει.» Joe Klaas

Ο περιορισμός της έκφρασης και οι τύψεις

Παρά αυτή την δίψα και την επιθυμία για ελευθερία που υπάρχει στις μέρες μας, στην πραγματικότητα η έκφραση είναι αρκετά περιορισμένη. Θα δούμε πως αν ο τρόπος που εκφράζεσαι είναι αντίθετος με τον τρόπο που θέλει η μάζα να εκφράζεσαι – ή μάλλον, αν ο τρόπος που εκφράζεσαι ενοχλεί το σύνολο – τότε είναι αρκετά δύσκολο να βρεις ανταπόκριση, αν βέβαια υπάρξεις τυχερός και δεν σε πολεμήσουν μέχρι να σε κάνουν να σιωπήσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που η ελευθερία δεν ανθίζει όπως πιστεύουν αρκετοί στις μέρες μας αλλά εκλείπει. Ανεξαρτήτως από αυτό που θέλει κάποιος να εκφράσει, αν γίνεται με σεβασμό, κατανόηση και επιχειρήματα θα έπρεπε ο καθένας να έχει το δικαίωμα να το μοιραστεί με τον τρόπο που επιθυμεί.

Αν γνωρίζεις τον εαυτό σου, αν μπορείς να σκεφτείς ελεύθερα όπως ανέφερα προηγουμένως, αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να σε επηρεάσει εύκολα διότι τα πιστεύω σου, η ελευθερία σου να πιστεύεις ό,τι θέλεις, δεν εξαρτώνται από το τι πιστεύει το μεγαλύτερο σύνολο της κοινωνίας αλλά από το πως διαμορφώνεις εσύ τον εαυτό σου. Όμως, αρκετοί άνθρωποι σήμερα επηρεάζονται αρνητικά αν δέχονται αντίσταση όταν εκφράζουν τα πιστεύω τους, ιδιαίτερα όσοι επιτρέπουν στην ψυχολογία τους να ασκήσει επιρροή στον τρόπο που σκέφτονται. Αυτό είναι κάτι πολύ επικίνδυνο, διότι αν επιτρέπεις στον καθένα να σε κάνει να νιώθεις άσχημα για τα όσα πιστεύεις, τότε θα δημιουργήσεις τύψεις στον εαυτό σου, πολεμώντας έτσι τον χαρακτήρα σου μέχρι να αλλάξει και τέλος να ταιριάξει με τον χαρακτήρα των άλλων.

Το «να είσαι ο εαυτός σου» μεταφράζεται στο «γίνε σαν εμάς»

Παρατηρώντας τα παραπάνω βλέπουμε πως δεν είμαστε τόσο ελεύθεροι όσο πιστεύουμε, ούτε στον νου ούτε στον τρόπο που εκφραζόμαστε απέναντι στους άλλους. Με βάση τον ορισμό της ελευθερίας που έχουν θέσει οι περισσότεροι: ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να είναι – ή να κάνει – ό,τι θέλει εκτός και αν αυτό που πρεσβεύει εναντιώνεται με τα δικά μου πιστεύω. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να οδηγηθούμε στην παγκοσμιοποίηση του σήμερα, σε μια εποχή που πριν μιλήσεις πρέπει να σκεφτείς δεκάδες φορές αυτό που πρόκειται να πεις ώστε να μην προσβάλει ή ενοχλήσει κανέναν και φυσικά, να το πεις με τέτοιο τρόπο ώστε να ταιριάζει απόλυτα με τις απαιτήσεις της μάζας.

Ασφαλώς και δεν πρέπει να εκφραζόμαστε δίχως πρώτα να σκεφτούμε, γιατί είναι πολύ πιθανό να το κάνουμε με λανθασμένο τρόπο, όχι όμως να υπεραναλύουμε τα πάντα σε τέτοιο βαθμό όπως σε αυτό που συμβαίνει σήμερα. Η υπερανάλυση έχει ως αποτέλεσμα την αλλοίωση της έκφρασης εφόσον αυτό που θα εξέφραζες αρχικά μορφοποιείται σε κάτι εντελώς διαφορετικό για ταιριάζει σε όσα οι άλλοι θεωρούν αποδεκτά, γεγονός που με την σειρά του οδηγεί στην εξάλειψη της μοναδικότητας.

Τα αίτια όλου αυτού του φαινομένου βρίσκονται σε αυτή και μόνο τη φράση: να είσαι ο εαυτός σου. Το να είσαι ο εαυτός σου, δεν θα έπρεπε να είναι μια αφορμή για να αγκαλιάσεις επιπόλαια το εγώ σου, αλλά μια ευκαιρία για να το προκαλέσεις, διευρύνοντας έτσι τα όρια του μυαλού και της προσωπικότητάς σου. Εστιάζοντας στον εαυτό σου, ενστερνιζόμενος κάθε του αντίληψη, φυλακίζεσαι σε αυτά και μόνο που είσαι, απορρίπτοντας οτιδήποτε διαφορετικό από αυτόν που θα μπορούσε να οδηγήσει στην προσωπική σου εξέλιξη.

Οπότε, σκοπός μας δεν πρέπει να είναι μονάχα η αποδοχή του εαυτού μας αλλά η εμπεριστατωμένη γνώση αυτού, ούτως ώστε, γνωρίζοντας την προέλευση, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, να τον οδηγήσουμε στην εξελιγμένη του εκδοχή που – ενδεχομένως – οραματιζόμαστε.

«Διαφωνώ με όσα λες, μα θα υπερασπίζομαι μέχρι θανάτου το δικαίωμα που έχεις για να το λες.» Voltaire