Ένα πολύ μεγάλο μέρος της ζωής μας είναι χωρίς νόημα, μια αυτοακυρούμενη αμφιταλάντευση και ματαιότητα. Παλεύουμε με το χάος γύρω μας και μέσα μας· αλλά ταυτόχρονα θέλουμε να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάτι ζωτικό και σημαντικό σ’ εμάς, που θα το ανακαλύπταμε αν καταφέρναμε να αποκωδικοποιήσουμε την ίδια την ψυχή μας. Θέλουμε να καταλάβουμε· «ζωή σημαίνει για μας να μετασχηματίζουμε συνεχώς σε φως και φλόγα όλα όσα είμαστε και όλα όσα συναντάμε»· είμαστε σαν τον Μίτια στους αδελφούς Καραμαζόφ – «ένας από κείνους που δεν θέλουν εκατομμύρια αλλά μία απάντηση στις ερωτήσεις τους». Θέλουμε να συλλάβουμε την αξία και την προοπτική εφήμερων πραγμάτων και έτσι να βγούμε από τον ανεμοστρόβιλο της καθημερινότητας. Θέλουμε να ξέρουμε ότι τα μικρά πράγματα είναι μικρά, και τα μεγάλα μεγάλα, πριν να είναι πολύ αργά· θέλουμε να δούμε τώρα τα πράγματα έτσι όπως θα φαίνονται για πάντα – «υπό το φως της αιωνιότητας». Θέλουμε να μάθουμε να γελάμε μπροστά στο αναπόφευκτο, να χαμογελάμε ακόμα και στο πλησίασμα του θανάτου. Θέλουμε να είμαστε ακέραιοι, να συντονίζουμε τις ενέργειές μας κρίνοντας και εναρμονίζοντας τις επιθυμίες μας. Γιατί οι συντονισμένες ενέργειες είναι η τελευταία λέξη της ηθικής και της πολιτικής, και ίσως και της λογικής και της μεταφυσικής. «Το να είναι κανείς φιλόσοφος» έλεγε ο Θορό «δεν σημαίνει απλώς να έχει διεισδυτική σκέψη, ούτε και να ιδρύσει μια σχολή, αλλά να αγαπά τόσο τη σοφία, ώστε να ζει σύμφωνα με τις επιταγές της, με απλότητα, ανεξάρτητος, δείχνοντας μεγαλοψυχία και εμπιστοσύνη». Μπορεί να είμαστε σίγουροι ότι, αν κατακτήσουμε τη σοφία, τότε θα αποκτήσουμε και όλα τα άλλα. «Να επιδιώκεις πρώτα τα αγαθά του νου» μάς συμβουλεύει ο Μπέικον «και όσο για τα υπόλοιπα, είτε θα μας δωθούν, είτε η έλλειψή τους δεν θα είναι αισθητή». Η αλήθεια δεν θα μας κάνει πλούσιους, αλλά θα μας απελευθερώσει.

[..] Η επιστήμη είναι αναλυτική περιγραφή, ενώ η φιλοσοφία είναι συνθετική ερμηνεία. Η επιστήμη επιθυμεί να αναλύσει το όλον στα μέρη του, τον οργανισμό σε όργανα, το δυσνόητο να το κάνει γνωστό. Δεν εξετάζει τις αξίες και τις ιδεώδεις δυνατότητες των πραγμάτων, ούτε την καθολική και τελική τους σημασία· αρκείται στο να δείχνει την παρούσα πραγματικότητα και λειτουργία τους, περιορίζει αποφασιστικά την οπτική της στη φύση και στη διαδικασία των πραγμάτων όπως αυτά είναι. Ο επιστήμονας είναι τόσο αμερόληπτος όσο και η φύση στο ποίημα του Τουργκένιεφ: τον ενδιαφέρουν εξίσου τα πόδια ενός ψύλλου και οι δημιουργικές ωδίνες μίας ιδιοφυΐας. Όμως ο φιλόσοφος δεν αρκείται στο να περιγράφει τα αντικειμενικά δεδομένα· θέλει να ανακαλύψει τη σχέση τους με την εμπειρία γενικά, και έτσι να συλλάβει το νόημα και την αξία τους· συνδυάζει τα πράγματα σε μία ερμηνευτική σύνθεση. Προσπαθεί να συναρμολογήσει, καλύτερα από πριν, το μεγάλο ρολόι του σύμπαντος το οποίο ο ερμηνευτικός επιστήμονας αποσυναρμολόγησε κατά την ανάλυση του. Η επιστήμη μας λέει πώς να θεραπεύουμε και πώς να σκοτώνουμε· μειώνει τη θνησιμότητα στη λιανική και μετά σκοτώνει στη χονδρική στον πόλεμο· όμως μόνο η σοφία -επιθυμία που εναρμονίζεται με το σύνολο της εμπειρίας- μπορεί να υποδείξει πότε να θεραπεύσουμε και πότε να σκοτώσουμε. Το να παρατηρούμε διεργασίες και να κατασκευάζουμε μέσα είναι η επιστήμη· το να αξιολογούμε και να εναρμονίζουμε απώτερους σκοπούς είναι η φιλοσοφία: και επειδή στις μέρες μας τα μέσα και τα εργαλεία μας έχουν πολλαπλασιαστεί υπερβαίνοντας τις ερμηνείες μας και τη σύνθεση των ιδανικών και σκοπών, η ζωή μας έχει πλημμυρίσει από θόρυβο και παραφορά, που δεν σημαίνουν τίποτα. Γιατί ένα αντικειμενικό γεγονός δεν έχει νόημα παρά μόνο σε σχέση με την επιθυμία· δεν έχει πληρότητα παρά μόνον αν σχετιστεί με έναν σκοπό και ένα όλον. Η επιστήμη χωρίς τη φιλοσοφία, τα γεγονότα χωρίς προοπτική και αξιολόγηση, δεν μπορούν να μας σώσουν από τη κοσμοχαλασιά και την απελπισία. Η επιστήμη μας εφοδιάζει με γνώση, αλλά μόνο η φιλοσοφία μπορεί να μας οδηγήσει στη σοφία.

Απόσπασμα από το βιβλίο “Η περιπέτεια της φιλοσοφίας”, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Η εικόνα του άρθρου είναι πίνακας του Claude Monet