Πρόταση: Η ανάγνωση του κειμένου να συνοδεύεται από την παρακάτω μουσική:

«Έχεις συνειδητοποιήσει ποτέ ότι η ζωή είναι όλη μία ανάμνηση, εκτός από την παρούσα στιγμή, η οποία περνάει μπροστά από τα μάτια μας τόσο γρήγορα, που ούτε μπορούμε να την αντιληφθούμε;»

-Tennessee Williams

Καθισμένοι αργά το βράδυ στην αγκαλιά του σκοταδιού, συνοδευόμενοι από μελαγχολική μουσική, βρίσκουμε τους εαυτούς μας κατοίκους ενός άλλου κόσμου, βυθισμένους στη χαρμολύπη των παλιών μας αναμνήσεων.

Πιστεύω οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βρεθεί σε αντίστοιχη κατάσταση. Οδηγώντας τη νύχτα, ξαπλωμένοι στο κρεβάτι, μετά από κάποια ταινία ή κάποιο βιβλίο, αρχίζουμε κι εμείς να αναλογιζόμαστε όσα έχουμε ζήσει, τα όμορφα και τα άσχημα, τα ευχάριστα και τα επώδυνα.

Η κατάσταση αυτή, η νοσταλγία, με το μελαγχολικό πρόσημο που έχει, πολλές φορές αποτελεί εράστριά μας.

Ερωτευμένοι με το παρελθόν, συνηθίζουμε να ανατρέχουμε σε παλιές στιγμές και να τις αναβιώνουμε, σαν κάποιου είδους προσομοίωση, αναζητώντας τη ζεστασιά που μας είχαν προσφέρει.

Το συναίσθημα αυτό είναι επιφανειακό, βέβαια, και δεν θα λέγαμε ότι είναι χαρά αλλά μάλλον μια μίξη μεταξύ αυτής και της θλίψης. Εν μέρει χαιρόμαστε επειδή ζήσαμε κάτι όμορφο αλλά ταυτόχρονα στεναχωριόμαστε επειδή αποτελεί μέρος του παρελθόντος. Έτσι λειτουργεί η νοσταλγία.

Το παράδοξο είναι ότι πολλές φορές ανατρέχουμε και σε επώδυνες στιγμές του παρελθόντος, σε γεγονότα που άφησαν ουλές στη ψυχή μας. Άραγε, αυτό αποτελεί μαζοχιστικό ξύσιμο των ουλών ώστε να ξαναματώσουν ή προσπάθεια να αισθανθούμε ξανά κάτι, ακόμα και θλιβερό, ώστε να διαφύγουμε από την συναισθηματική αδράνεια της καθημερινότητας μας;

Ίσως, βολεμένοι στην μελαγχολία μας να νιώθουμε μία ασφάλεια, μία ψυχολογική βεβαιότητα.

«Η μελαγχολία μου είναι η πιο πιστή ερωμένη που έχω γνωρίσει. Τι θαύμα, λοιπόν, που την αγαπώ κι εγώ ως αντάλλαγμα»

– Σαίρεν Κίρκεγκωρ

Όπως και να ‘χει, άλλοι περισσότερο άλλοι λιγότερο, αφιερώνουμε ώρα βυθισμένοι στο παρελθόν μας, πλημμυρισμένοι από συναισθήματα που είναι μάλλον οδυνηρά παρά ευχάριστα. Οι λόγοι που το κάνουμε αυτό μπορεί να είναι πολλοί, παρ’ όλα αυτά το ερώτημα είναι ίδιο: Πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε το παρελθόν μας;

Προτού απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα οφείλουμε να αναρωτηθούμε για ποιον λόγο είναι κακή η εμμονή με το παρελθόν.

Καταρχάς, η διαρκής νοσταλγία κάνει το παρόν να βρίσκεται διαρκώς στη σκιά του παρελθόντος. Αυτό συμβαίνει επειδή τείνουμε σχεδόν πάντα να ωραιοποιούμε τις αναμνήσεις μας, οι οποίες, εξιδανικευμένες καθώς είναι, καθιστούν υποδεέστερες τις εμπειρίες του παρόντος. Αδυνατούμε δηλαδή να απολαύσουμε το παρόν, επειδή το συγκρίνουμε διαρκώς με το παρελθόν, όπως το έχουμε εμείς διαμορφώσει στο μυαλό μας.

Εκτός αυτού, πολλές φορές βάζουμε εθελούσια τον εαυτό μας στην επώδυνη κατάσταση να αναλογιστεί στενάχωρες στιγμές του παρελθόντος, χωρίς όμως κάποια προοπτική για βελτίωση του εαυτού μας ή γόνιμη ανάλυση των γεγονότων. Η πράξη αυτή είναι εντελώς αυτοκαταστροφική αφού επιφέρει πόνο χωρίς να προσφέρει κάτι ουσιαστικό ως αντάλλαγμα. (Ίσως μας κάνει να νιώθουμε σαν πληγωμένους πρωταγωνιστές κάποιου δράματος, δίνοντας κάποια αίσθηση νοήματος στην κατά τ’ άλλα βαρετή ζωή μας).

Κάποιες φορές, μάλιστα, μένουμε εμμονικά προσκολλημένοι σε λάθη του παρελθόντος με αποτέλεσμα να αποκτάμε τεράστιες ενοχές και να οδηγούμαστε στα πρόθυρα της κατάθλιψης.

«Αυτό ήταν ό,τι ζητούσε από την ζωή: να μπορέσει να ζήσει ειρηνικά, χωρίς τη σκιά του παρελθόντος της να την στοιχειώνει»

Ποια είναι η λύση λοιπόν;

Θα μπορούσε κανείς να προτείνει την λήθη ως διέξοδο από τον πόνο του παρελθόντος. Παρ’ όλα αυτά είναι αδύνατον κάποιος να ζει έχοντας πλήρως διαγράψει το παρελθόν από τη σκέψη του.

Και μόνο η ιδέα να ξεχάσουμε εντελώς όλες τις αναμνήσεις μας είναι τρομακτική.

Αυτό συμβαίνει επειδή το παρελθόν, είτε το θέλουμε είτε όχι, αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας και του ανθρώπου που είμαστε σήμερα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μας καθορίζει εντελώς. Επομένως, δεν γίνεται να αποτελεί λύση η πλήρης «διαγραφή» του.

Μάλιστα, ούτε είναι πρακτικά δυνατό να ξεχάσει κανείς εθελούσια όλα όσα έχει ζήσει, αλλά ακόμα και αν ήταν, δεν θα ήταν καλό για τον ίδιο.

Και εδώ ερχόμαστε σε μία άλλη λύση που προτείνουν πολλοί, η οποία βέβαια αφορά κυρίως το κομμάτι των ενοχών. Η λύση αυτή συνοψίζεται με τη φράση “no regrets” και σου λέει πρακτικά ότι για ό,τι κάνεις ή έχεις κάνει στη ζωή, δεν πρέπει να μετανιώνεις.

Η επιχειρηματολογία στο περίπου υποστηρίζει ότι οτιδήποτε έκανες στο παρελθόν που θεωρείς ότι είναι λάθος τώρα, ήταν σωστό (;) όταν το διέπραξες (για τον παρελθοντικό εαυτό σου) και επιπλέον σε διαμόρφωσε στον άνθρωπο που είσαι σήμερα. Επομένως δεν πρέπει να μετανιώνεις ούτε να έχεις τύψεις για αυτό.

Κατά τη γνώμη μου η στάση αυτή ζωής είναι εντελώς ανεύθυνη και πραγματικά αυτοκαταστροφική. Τον λόγο θα τον εξηγήσω παρακάτω.

“Όποιος δεν θυμάται το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει.”

– George Santyana

Το όλο στοίχημα στη σωστή διαχείρισή του παρελθόντος βρίσκεται 1) στο να μην μας φυλακίζει μέσω της νοσταλγίας, 2) να μη μας βυθίζει στις ενοχές, αλλά 3) να μπορεί να μας προσφέρει κάτι το θετικό/ωφέλιμο όταν το επισκεπτόμαστε, αν αυτό είναι εφικτό.

Πώς μπορεί να συμβεί αυτό;

Το βασικότερο που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι το παρελθόν μπορεί, και οφείλει, να αποτελέσει έναν από τους σημαντικότερους δασκάλους της ζωή μας.

Το παρελθόν μας διδάσκει και μας καθοδηγεί αν είμαστε διατεθειμένοι να το κοιτάξουμε κατάματα, ειλικρινά και με ταπείνωση.

Τα γεγονότα της ζωής σου δεν αποτελούν στιγμές που απλώς μπορείς να επισκέπτεσαι για να παίρνεις μία δόση μελαγχολίας για όσα έζησες.

Τα γεγονότα της ζωής σου είναι αφηγήσεις γεμάτες διδάγματα για εσένα, τους ανθρώπους γύρω σου και τον τρόπο που πρέπει να τους συμπεριφέρεσαι.

Για να μπορέσεις να διακρίνεις τα διδάγματα αυτά, όμως, οφείλεις να τολμήσεις με θάρρος να αντικρίσεις τον εαυτό σου και να εντοπίσεις τους σκοτεινότερους και βαθύτερους λόγους που σε ώθησαν στην κάθε συμπεριφορά. ΜΟΝΟ έτσι μπορείς να αλλάξεις και ενδεχομένως να αποτρέψεις να συμβεί κάτι αντίστοιχα άσχημο στο μέλλον (δεδομένου ότι μιλάμε για κάποιο κακό γεγονός).

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι αυτοκαταστροφικός ένας τρόπος ζωής με βάση το “no regrets”. Πρακτικά σου λέει: «Μην κοιτάς πίσω, μη μετανοήσεις για τα λάθη σου και μην αφήσεις το παρελθόν να σε διδάξει».

Μα πώς θα αποτρέψεις το κακό απ’ το να ξαναγίνει αν δεν μετανοήσεις, πώς θα γίνεις καλύτερος άνθρωπος, αν δεν αναγνωρίσεις τα λάθη σου και δεν  αγωνιστείς για να τα διορθώσεις;

Στο κάτω-κάτω η λέξη μετανοώ προκύπτει ετυμολογικά από τις λέξεις «μετά- + νους», δηλαδή αλλάζω μυαλό, αλλάζω σκέψη. Μετανοώ δεν σημαίνει βυθίζομαι στις ενοχές μου και στην κατάθλιψη. Αυτό αποτελεί παθολογική κατάσταση και δεν πρέπει να συμβαίνει.

Με το παρελθόν, λοιπόν, οφείλουμε να έχουμε μια διαλεκτική σχέση, να έχουμε δηλαδή ανοικτό διάλογο μαζί του, με σκοπό την κατανόηση του εαυτού μας και της ζωής.

Όμως, δεν πρέπει να το συγχέουμε αυτό με την  κατάσταση της διαρκούς αναπόλησης των διαφόρων εμπειριών, γιατί τότε χάνεται η υπόσταση του δασκάλου και μετατρέπεται σε δεσμοφύλακα.

Ας μην υποβαθμίζουμε το παρελθόν και τα όσα έχουμε ζήσει σε ένα ναρκωτικό που μπορούμε να παίρνουμε όποτε θέλουμε ώστε να βυθιζόμαστε στη νοσταλγία. Η κατάσταση αυτή όχι μόνο δεν μας βοηθάει, αλλά ίσα ίσα μας βλάπτει αφού μας στερεί το ουσιαστικό βίωμα του παρόντος και μας εγκλωβίζει σε έναν κόσμο που επικρατεί η θλίψη και τα αδιέξοδα.

«Τη ζωή πρέπει να τη καταλάβεις κοιτώντας πίσω αλλά πρέπει να τη ζήσεις κοιτώντας μπροστά»

– Σαίρεν Κίρκεγκωρ

Σταμάτα να σκέφτεσαι τα βράδια τις ωραίες στιγμές που πέρασες με τα άτομα αυτά που δεν είναι πια στη ζωή σου. Σταμάτα να αναπολείς στιγμές με την παρέα αυτή που σε πρόδωσε ή που απομακρυνθήκατε και δεν είστε κοντά πια. Σταμάτα να σκέφτεσαι παλιούς έρωτες, πόσο πολύ ταιριάζατε μαζί, πόσο γλυκός ή γλυκιά ήταν και πόσες ώρες είχατε περάσει συζητώντας.

Και όχι, όπως εξήγησα παραπάνω, σε καμία περίπτωση δεν προτείνω να διαγράψεις τις αναμνήσεις αυτές από το μυαλό σου.

Όμως, στον κόσμο της μνήμης σου να μη μπαίνεις πρόχειρα, βιαστικά, με τα τσαλακωμένα σου ρούχα, ζητώντας σαν ζητιάνος το βίωμα κάποιου, οποιουδήποτε συναισθήματος, ακόμα και αρνητικού.

Στο κόσμο της μνήμης σου να εισέρχεσαι με την προετοιμασία που αρμόζει. Να φοράς τα καλά σου ρούχα και να ετοιμάζεσαι πνευματικά. Να φέρνεις μαζί σου από το παρόν ό,τι πιστεύεις ότι θα σου χρειαστεί. Η συντροφιά κάποιου φίλου μέσω της ειλικρινούς συζήτησης μπορεί να βοηθήσει πολύ. Καθώς οι αναμνήσεις ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια σου να είσαι προσεκτικός και ειλικρινής ώστε να εντοπίσεις τα μαθήματα που μπορείς να πάρεις. Με δύναμη ψυχής να εισχωρήσεις ακόμα πιο πολύ στον πνευματικό σου κόσμο και να αναγνωρίσεις τα κριτήρια και τα ελαττώματά σου που σε ώθησαν στις διάφορες συμπεριφορές. Να ταπεινωθείς και να παραδεχτείς τα σημεία που έκανες λάθος.

Όλα αυτά να τα σημειώσεις αναλυτικά και να τα μεταφέρεις οργανωμένα στο παρόν όταν επιστρέψεις. Και αν τα μάτια σου, χωρίς να το καταλάβεις, έχουν θολώσει από τα δάκρυα, να τα καθαρίσεις με απλότητα και χάρη. Είναι και αυτά μέρος του ταξιδιού.

Και να συνεχίσεις από δω και πέρα στο παρόν με τα διδάγματα που πήρες και να είσαι καλύτερος και να βελτιώνεσαι διαρκώς. Το μέλλον σου έτσι θα αποκτήσει νόημα αφού ο πόνος που αναπόφευκτα θα βιώσεις θα έχει αξία. Και οι ουλές του παρελθόντος δεν θα είναι απλώς σημάδια πόνου, αλλά μαθήματα ζωής που σε μεταμορφώνουν. Ίσως, μετά από χρόνια, όταν τις ξανακοιτάξεις, να έχουν φυτρώσει στη θέση τους λουλούδια. Τα λουλούδια της νέας σου ζωής. 

Και αν έρθουν οι στιγμές που πληγωμένος, θελήσεις να ανατρέξεις στην ομορφιά μιας ανάμνησης με τα αγαπημένα σου πρόσωπα, να το κάνεις. Δεν θα σου πω τίποτα παρά ένα μόνο πράγμα. Πρόσεξε στο ταξίδι σου αυτό να μην γίνεις μόνιμος κάτοικος ενός κόσμου που δεν του ανήκεις πια.

Γιατί θα είναι πολύ κρίμα να χάσεις την περιπέτεια της ζωής σου φυλακισμένος στην άβυσσο του παρελθόντος.