Ας κοιτάξουμε τριάντα επτά χρόνια πίσω: το έτος…1984. Κι όμως, ακόμα αντιμετωπίζεται ως κάτι το μελλοντικό. Φυσικά, αναφέρομαι στο πασίγνωστο βιβλίο(1) του Τζωρτζ Όργουελ, στο οποίο διατυπώνεται η προφητεία για μια απολυταρχική πολιτεία. Ωστόσο, δεν αποτελεί ούτε απλώς μια προφητεία, ούτε την εικόνα μιας «δυστοπίας», ούτε βέβαια μόνο κοινωνική ή επιστημονική φαντασία.
Σίγουρα, έχουν πολλοί διαβάσει το βιβλίο, αποσπάσματα, κριτικές, αλλά λιγότεροι έχουν μελετήσει το Παράρτημα, στο οποίο διατυπώνονται ο σκοπός και οι αρχές της Νέας Ομιλίας από τον συγγραφέα. Κατά τη γνώμη μου, αξίζει να προβληθούν ορισμένες από αυτές σε συνδυασμό με στοιχεία της πλοκής του έργου, αλλά και να αναρωτηθούμε κατά πόσον είναι επίκαιρα τα στοιχεία αυτά στις μέρες μας.
Η Νέα Ομιλία, λοιπόν, αποτελεί δημιούργημα τού Κόμματος, που είχε ως σκοπό την πλήρη αντικατάσταση της Παλαιάς Ομιλίας, δηλαδή της καθιερωμένης αγγλικής γλώσσας. Αυτός ο καινούργιος γλωσσικός τύπος – σύμφωνα με το Κόμμα – δεν θα επέτρεπε «παρερμηνείες», «προσβολές». Στην πραγματικότητα, όμως, θα αφαιρούσε τη δυνατότητα από τους πολίτες της Ωκεανίας να σκέφτονται, καθώς η σκέψη, και ιδιαίτερα η πολιτική, βασίζονται στον ελεύθερο λόγο και στην πειθώ.
Εικόνα 1: Το λογότυπο του Κόμματος του «1984», με βάση την ομώνυμη ταινία. INGSOC=ΑΓΓΣΟΣ ή Αγγλικός Σοσιαλισμός
Πώς επιτύγχανε το Kόμμα αυτόν τον σκοπό;
Αρχικά, τα αντώνυμα των λέξεων έπρεπε να καταργηθούν. Έτσι, για παράδειγμα, ο κακός λεγόταν μηκαλός. Τα συγκριτικά τους είχαν επίσης υπεραπλουστευτεί. Δηλαδή, ο υπερθετικός βαθμός θα λεγόταν τρισκαλός ή τρισμηκαλός. Επιπλέον, πολλές ομόηχες λέξεις που μπορούσαν να παρακωλύσουν την επικοινωνία ή να θεωρηθούν αμφιλεγόμενες από το Κόμμα αφαιρούνταν από το λεξικό της Νέας Ομιλίας.
Παράλληλα, έπρεπε όσο ήταν δυνατό να χρησιμοποιούνται συντομογραφίες, συντμήσεις και αρκτικόλεξα αντί ολόκληρης της λέξης ή φράσης. Η σκοπιμότητα αυτής της αρχής της Νέας Ομιλίας ήταν να απομακρύνει τον άνθρωπο από το πραγματικό νόημα ορισμένων λεκτικών συνόλων. Είναι ευνόητο, βέβαια, ότι διαφορετική βαρύτητα και ισχύ έχει η φράση «Δημοκρατικό Κόμμα» από το Δ.Κ. Κατ’ αναλογία, το «Υπουργείο Αλήθειας» γινόταν: «υπ.αλ.», ο Μεγάλος Αδερφός: «μ.α.» Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Όργουελ, διαφορετική εικόνα θα σχηματίσει κανείς αν για παράδειγμα ακούσει τη λέξη «Κομμιντέρν» σε σχέση με την «Κομμουνιστική Διεθνή». Η πρώτη «…[αναφέρεται] σε κάτι τόσο γνωστό και περιορισμένο νοηματικά, όσο μια καρέκλα». Κατά συνέπεια, εκλείπει το ουσιαστικό νόημα μιας έννοιας όταν χρησιμοποιείται η συντομογραφία της.
Επιπρόσθετα, οφείλουμε να μην παραλείψουμε τη μνεία στη χρήση όρων πλήρως αντίθετων με την πραγματικότητα. Με βάση αυτή τη γλωσσική αρχή, τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας ονομάζονταν «κατασκηνώσεις χαράς», αλλά και το Υπουργείο Ειρήνης αποτελούσε στην πραγματικότητα Υπουργείο Πολέμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή την αρχή εξηγείται και το σύνθημα του ΑΓΓΣΟΣ: «Η ελευθερία είναι σκλαβιά, η άγνοια είναι δύναμη, ο πόλεμος είναι ειρήνη». Γενικότερα, αν ήταν σκοπός του Κόμματος να πείσει για την ορθότητα του…«2+2=5», θα το έπραττε με ευκολία χάριν της Νέας Ομιλίας. Κανείς δε θα μπορούσε να το αντικρούσει.
Εικόνα 2: Αφίσα «2+2=5» του Yakov Guminer
Τέλος, προκειμένου να μην υπάρχει καν υποψία περί ελευθερίας ή δημοκρατίας είχε απαγορευτεί η χρήση λέξεων, όπως «τιμή, δικαιοσύνη, ηθική, διεθνισμός, δημοκρατία, επιστήμη, θρησκεία».
Επομένως, πώς θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει ένα ιδανικό, μια αξία, μια γνώμη;
Πώς θα αποδίδαμε σε Νέα Ομιλία το περιεχόμενο των προτάσεων: «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική́ υποχρέωση της Πολιτείας» και «οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου»(2); Δεν θα μπορούσαμε. Δε θα υπήρχαν οι απαραίτητες λέξεις. Η πλησιέστερη απόδοση θα ήταν: έγκλημα-σκέψης.
Θεωρώ πως η παραπάνω περιγραφή επιβάλλεται να μας «αφυπνίσει». Φυσικά, όχι επειδή πρέπει να εμμένουμε τυπολατρικά στην ορθή χρήση της γλώσσας ή γιατί δεν αρεσκόμαστε σε σολοικισμούς και βαρβαρισμούς, αλλά επειδή «όσο μικρότερη η κλίμακα επιλογής λέξεων, τόσο μικρότερος και ο πειρασμός να σκεφτείς».
Η συγκεκριμένη πρόταση του Όργουελ είναι ιδιαίτερα δηλωτική της άρρηκτης σχέσης μεταξύ σκέψης, ιδιαίτερα πολιτικής ή φιλοσοφικής, και γλώσσας. Υπό το καθεστώς της Νέας Ομιλίας είναι αδύνατο να σκεφτεί κανείς οποιαδήποτε «αμφιλεγόμενη», κατά το απολυταρχικό Κόμμα, άποψη, καθώς η ανικανότητα λεκτικής διατύπωσής της καθιστά αδύνατη εξαρχής τη σύλληψή της. Κι αυτό, γιατί αναγκαία προϋπόθεση της ελεύθερης σκέψης αποτελεί η δυνατότητα υποστήριξής της με την πειθώ, η οποία εκδηλώνεται και γίνεται αντιληπτή σχεδόν αποκλειστικά διαμέσου της γλώσσας. Έτσι, είναι ευνόητο πως ο γλωσσικά αλλοτριωμένος άνθρωπος, που δεν διαθέτει και δεν δέχεται ποτέ ανάλογα γλωσσικά ερεθίσματα, αδυνατεί εξ ορισμού να ενεργοποιήσει το νου του, να στοχαστεί, γεγονός που τον απομακρύνει από τη φυσική του ροπή να σκέφτεται ελεύθερα.
Σήμερα, η πολιτική ορθότητα είναι αυτή που περιορίζει τον λόγο κι έχει τη θέση της αστυνομίας της σκέψης(30. Όταν έγκριτοι καθηγητές πανεπιστημίων, εμπεριστατωμένοι ειδικοί φοβούνται να εκφραστούν ελεύθερα μην τυχόν χαρακτηριστούν «ρατσιστές», «προσβλητικοί», πώς γίνεται ένας απλός πολίτης να μη φοβάται; Όταν η ανώνυμη διαδικτυακή μάζα κατακεραυνώνει πρόσωπα και δεν κρίνει πράξεις, όταν επιτίθεται στον ίδιο τον ομιλητή, χωρίς να προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την πειθώ, όταν δεν δέχεται ορθά επιχειρήματα, απλώς επειδή «δεν τη βολεύει», όταν, όταν…Έτσι, δεν υπάρχει ελεύθερος λόγος κι άρα ούτε ελευθερία σκέψης. Οι ίδιοι άνθρωποι που διατείνονται ότι είναι δημοκράτες, μάλλον προσιδιάζουν το Εσωτερικό Κόμμα του 1984. Γι’ αυτό είναι σκόπιμο να αντιμαχόμαστε την πολιτική ορθότητα.
Αυτά τα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων, της ελεύθερης σκέψης κι έκφρασης, πρέπει να προστατεύονται, κάτι που γίνεται πράξη κυρίως μέσω του λόγου. Όλοι μας, ανεξαρτήτως ηλικίας, έχουμε την ευθύνη να προασπιζόμαστε την ελευθερία μας, να φροντίζουμε, όσο είναι εφικτό, να χρησιμοποιούμε τον λόγο χωρίς φόβο. Ειδάλλως, πιθανόν και το παρόν κείμενο να χαθεί στην τρύπα της μνήμης(4) ως…έγκλημα-σκέψης.
Πηγές/Παραπομπές:
1: 1984, Ο Μεγάλος Αδελφός του Τζώρτζ Όργουελ, (Εκδόσεις Κάκτος)
2: Άρθρο 2/§1 κι άρθρο 4/§1 του Συντάγματος της Ελλάδας.
3: Η «αστυνομία της σκέψης» στο 1984 έλεγχε αυστηρά τους πολίτες ώστε να βεβαιωνόταν το Κόμμα πως δεν σκέφτονταν ελεύθερα. Είχε, επίσης, την εξουσία να συλλαμβάνει τους πολίτες που διέπρατταν εγκλήματα σκέψης.
4: Η «τρύπα της μνήμης» στο 1984 χρησιμοποιούνταν για την οριστική, ολοσχερή καταστροφή οποιουδήποτε εγγράφου ή άλλου αντικειμένου.
Αντλήθηκαν από:
Εικόνα 1:
Flag of the ruling Ingsoc party in the 1984 film “1984”, Thespoondragon, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:INGSOC_flag.svg
Εικόνα 2:
Arithmetic of a counter-plan poster (1931), Yakov Guminer, Public domain, via Wikimedia Commons
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Yakov_Guminer_-_Arithmetic_of_a_counter-plan_poster_(1931).jpg
