«Μας πήραν όλους σε μια πορεία θανάτου. Πολλοί, οι γεροντότεροι, δεν άντεξαν. Τον θείο της μητέρας μου, τον παπα-Κυριάκο, τον διέταξαν οι Τούρκοι στρατιώτες να φύγει. Εκείνος λειτουργούσε. Ζήτησε να αποχωρήσει μόλις θα τέλειωνε η εκκλησία. Οι Τούρκοι απείλησαν να κλειδώσουν τις πόρτες και να τους κάψουν ζωντανούς. Τελικά τους έκαψαν μέσα στην εκκλησία. Τι τα θυμάμαι;…»
Εικόνες αναλλοίωτες στη μνήμη των κατοίκων της Σαμψούντας που επέζησαν από τη ποντιακή γενοκτονία, η οποία διήρκησε από το 1914 μέχρι το 1923, οπότε και ολοκληρώθηκε το σχέδιο της νεοτουρκικής και κεμαλικής διοίκησης για εκτουρκισμό της Μ. Ασίας.
Στις 19 Μαΐου 1919 φτάνει στη Σαμψούντα ο Μουσταφά Κεμάλ καθώς ο Σουλτάνος τον διόρισε στρατιωτικό επιθεωρητή των Ανατολικών Επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με αποστολή την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών. Φανερώνεται, πλέον, η αρχή του τέλους για τον Ποντιακό ελληνισμό καθώς ο Κεμάλ ορίζει αντιπρόσωπό του στη περιοχή του Πόντου τον Τοπάλ Οσμάν, με απεριόριστη εξουσία πάνω στον ελληνικό πληθυσμό.
«Οι Τούρκοι άρχισαν να καταπιέζουν τους χριστιανούς της Σαμψούντας και ιδίως τα ελληνικά χωριά της περιφέρειας. Οι αντάρτες και οι Τούρκοι χωρικοί, όλοι εξοπλισμένοι μέχρι τα δόντια, όργανα της κυβέρνησης από πολύ καιρό, άρχισαν αν λεηλατούν και να καταπιέζουν τους χριστιανούς της Σαμψούντας και ιδίως αυτούς των χωριών. Οι πιο πολλοί από τους χωρικούς σφάχτηκαν άγρια. Η κατάσταση γινόταν όλο και πιο σκοτεινή. Οι ένοπλοι αντάρτες του Τοπάλ Οσμάν, διέπρατταν μέρα με τη μέρα δολοφονίες δυστυχισμένων χωρικών, όχι για τίποτε άλλο πάρα μόνο για να ικανοποιήσουν τα ζωώδη ένστικτά τους (…) Ωθούμενοι από τα άγρια ένστικτά τους οδηγούσαν τις Ελληνίδες γυναίκες και δεσποινίδες και τις βίαζαν».
Οι αγώνες για τη δημιουργία αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας δεν καρποφόρησαν παρά τις προσπάθειες και τις εκκλήσεις των μητροπολιτών Γερμανού Καραβαγγέλη και Χρύσανθου Φιλιππίδη προς τις Μεγάλες Δυνάμεις. Ο Μουσταφά Κεμάλ με την υποστήριξη της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Σοβιετικής Ένωσης ισχυροποιήθηκε και μπόρεσε να θέσει σε πράξη την εθνικιστική πολιτική του και να εκτοπίσει τους Έλληνες του Πόντου από τις πατρογονικές τους εστίες, αφού οι τελευταίοι τέθηκαν εκτός και των προτεραιοτήτων της ελληνικής πολιτικής.
Από την αυταρχική πολιτική των νεότουρκων, τους συστηματικούς και οργανωμένους διωγμούς, τις φυλακές, τα τάγματα καταναγκαστικής εργασίας –τα λεγόμενα «Αμελέ Ταμπουρού»-(τούρκικα στρατόπεδα συγκέντρωσης), τις εξαντλητικές πορείες «θανάτου» προς την ενδοχώρα, την πείνα και την εξαθλίωση των ετών 1914-1918 μέχρι την κυριαρχία του Μουσταφά Κεμάλ από το 1919, την κορύφωση της βαρβαρότητας, τις αδιάκοπες πυρπολήσεις και καταστροφές, τις σφαγές και δολοφονίες αμάχων, τους μαζικούς βιασμούς και την ολοκληρωτική εξόντωση και εκτοπισμό των ελληνοποντίων. Έτσι οργανώθηκε η γενοκτονία του παρευξείνιου ελληνισμού, στηριζόμενη στην ιδεολογία της εθνικής εκκαθάρισης μέσω του αποκλεισμού των ανεπιθύμητων μειονοτήτων του οθωμανικού κράτους.
“Tι να θυμηθεί κανείς; Τα παλικάρια του Πόντου σφαγμένα, σαν αρνιά κρεμασμένα, στα τσιγκέλια των κρεοπωλείων!”
Ο Χ. Τσιρκινίδης γράφει στο βιβλίο «Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου»:
«Με πολλά βάσανα επιτέλους φτάσαμε στην Κερασούντα. Η πόλη ήταν γεμάτη από ρακένδυτους πρόσφυγες που έφυγαν από την τρομοκρατία των Τούρκων της υπαίθρου και συγκεντρώνονταν στις πόλεις. Εκεί, στην Κερασούντα, μας προειδοποίησαν οι συμπατριώτες μας ότι μαζεύουν όλους τους Έλληνες και τους μεν μεγάλους τους κλείνουν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου για να τους εξορίσουν κάθε φορά που συμπλήρωναν τον αριθμό των 250 ατόμων, τους δε μικρούς τους οδηγούν με μικρά καΐκια σ’ άγνωστα μέρη.
Στην εκκλησία δεν συμπληρώθηκε ποτέ ο αριθμός 250, γιατί χωρίς φαγητά, χωρίς νερό, μέσα στις ίδιες τους τις ακαθαρσίες, σε λίγες μέρες πέθαιναν οι περισσότεροι. Με τα ίδια μας τα μάτια είδαμε εγώ και ο αδελφός μου να μεταφέρουν τα παιδιά λίγο παραέξω από την Κερασούντα κι εκεί να τα παραδίδουν στους άγριους τσέτες αντάρτες. Αυτοί τα άρπαζαν από τα πόδια και χτυπούσαν τα κεφάλια τους πάνω στα μεγάλα βράχια της ακτής, μέχρι να πεθάνουν…»
Από τις παραπάνω μαρτυρίες μπορούμε να εικονογραφήσουμε τον εφιάλτη που έζησαν επί χρόνια οι άνθρωποι του Πόντου, χωρίς όμως να μπορέσουμε να αντιληφθούμε και να συναισθανθούμε πλήρως την οδύνη του ξεριζωμού αυτού. Ημέρες δύσκολες και θλιβερές χάραξαν εφ’ όρου ζωής τους Πόντιους πρόσφυγες. Ακόμα και όταν ήρθαν στην Ελλάδα, πολλοί τους αντιμετώπισαν καχύποπτα, τους αποκαλούσαν «τουρκόσπορους», δεν τους δεχτήκαν σαν αδέρφια τους, ακόμα και αν διέθεταν τα ίδια πολιτισμικά στοιχεία. Και σήμερα, πολλές χώρες δεν αποδέχονται το γεγονός του ξεριζωμού ως γενοκτονία. Αλλά και εμείς οι ίδιοι, δεν αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της καταστροφής.
Είτε ήταν 100.000 τα θύματα είτε 350.000 (κατά καιρούς υπάρχουν διαφωνίες για τον ακριβή αριθμό τους), η βίαιη εκτόπιση ενός ολόκληρου πολιτισμού, ο οποίος επιβίωνε επί αιώνες στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, επειδή δε διέθετε τα μέσα να αντιταχθεί απέναντι στο ισχυρό τουρκικό κράτος, δε μπορεί παρά να είναι κατακριτέα. Πρόκειται για μια συστηματική και οργανωμένη εκτόπιση τόσο των Ελλήνων όσο και των Αρμένιων οικονομικών ανταγωνιστών για αποκλειστική εκμετάλλευση του οικονομικού-γεωγραφικού χώρου από τη τούρκικη εξουσία, αλλά κυρίως πρόκειται για μια τακτική αφανισμού του ελληνικού και χριστιανικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας ασκήθηκε πίεση για εξισλαμισμό των χριστιανών του Πόντου ενώ, ακόμα και μετά το σουλτανικό διάταγμα που επέτρεπε θρησκευτική ελευθερία, η νεοτουρκική κυβέρνηση, όταν ανέλαβε την εξουσία, στο Συνέδριο του Κόμματος «Ένωση και Πρόοδος», αποφάσισε την μετατροπή των μουσουλμάνων σε Τούρκους και την αφομοίωση ή/και εξόντωση όλων των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων. Ακόμα, όμως και υπό αυτό το καθεστώς, ο ποντιακός ελληνισμός και ο χριστιανισμός επέζησαν του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας.
Η εκτόπιση στηρίχτηκε κυρίως στις «πορείες θανάτου» και τα τάγματα εργασίας που εξόντωναν τους πληθυσμούς λόγω της κούρασης και των κλιματικών συνθηκών και έτσι, η γενοκτονία πήρε τη μορφή του «φυσικού θανάτου», μέθοδοι που αργότερα εκτελέστηκαν και από το Γ΄Ράιχ(!). Αν είχε δοθεί περισσότερη σημασία στα γεγονότα του Εύξεινου Πόντου (γενοκτονία Αρμενίων και Ποντίων), αν αναγνωρίζαμε από νωρίς την γενοκτονία, ίσως να είχαμε αποτρέψει σε κάποιο βαθμό το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, καθώς ο Χίτλερ είχε ως πρότυπο τη προσωπικότητα και το σύστημα διακυβέρνησης του Κεμάλ.
Η ιστορία ας καταδείξει αληθινά τους υπαιτίους της τραγωδίας αυτής. Η μνήμη της Γενοκτονίας των Ποντίων διασώζεται, σήμερα, με την ιστορική γνώση και με τη συνείδησή μας ικανή να διακρίνει τον πολιτισμό από τη βαρβαρότητα. Να μην ξεχνάμε τους λόγους που οδήγησαν σε αυτή τη κτηνωδία, να μην μετράμε το βαθμό της βιαιότητας για να χαρακτηρίσουμε τη σημαντικότητα ενός γεγονότος, να αποφασίσουμε να πορευθούμε στο μέλλον με γνώμονα το σεβασμό και την αλληλεγγύη και, φυσικά, να αποδοκιμάζουμε τέτοιες πολιτικές και πρακτικές από όποιον και αν εφαρμόζονται. Όπως αναφέρει και ο Χρήστος Γιανναράς: «Κάθε ἐτήσια σύναξη στή μνήμη τοῦ ποντιακοῦ ὁλοκαυτώματος ὀφείλει νά διαδηλώνει ἀνυποχώρητη ἐμμονή στήν αὐτοσυνείδητη ἑλληνικότητα πού σάρκωσε ὁ ποντιακός Ἑλληνισμός. Ἑλληνικότητα ὄχι συναισθηματική, ἰδεολογική καί ρητορική, ὄχι φτήνεια δημαγωγίας καί ἐθνικιστικῆς καπηλείας. Ἐμμονή στήν ταυτότητα πολιτισμοῦ τῶν Ἑλλήνων.»
Πηγές:
1919: Το μετέωρο βήμα στη Μικρασία, Γιώργος Μικρούδης
Η Έξοδος, Γ΄ Τόμος, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών
Επιτέλους τους ξεριζώσαμε…, Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Θράκης και Μ. Ασίας μέσα από τα γαλλικά αρχεία, Χάρης Τσιρκινίδης
Αντίφωνο, 2019, Χρήστος Γιανναράς, Λόγος στήν ἡμέρα μνήμης τῆς Γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου
Αντίφωνο, 2010, Νίκος Λυγερός, Τοποστρατηγική προσέγγιση της Μικρασιατικής Καταστροφής https://antifono.gr/22%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%B9%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%B1/
Huffpost, 2016, Αθανάσιος Γραμμένος, Οκτώ ερωτήσεις και απαντήσεις για τη Γενοκτονία των Οθωμανών Ελλήνων
https://www.huffingtonpost.gr/athanasios-grammenos/-_2296_b_8464148.html
