Η ασφαλής οδική συμπεριφορά είναι ο μοναδικός τρόπος δράσης και αντίδρασης των ανθρώπων, ο οποίος, ενώ χρήζει άμεση βελτίωση, βρίσκεται στον πάτο της λίστας των ευθυνών που οφείλουν να αναλάβουν. Στις πλείστες περιπτώσεις οι άνθρωποι πιστεύουν βαθιά πως τα ατυχήματα συμβαίνουν και τυχαίνουν στους άλλους και ποτέ στους ίδιους. Η επαναληπτική χρήση της αόριστης αυτής αντωνυμίας και η συνειδητή ή ασυνείδητη επανάπαυση στην γενικότητα των τροχαίων, είναι η αρχή της εσφαλμένης αντιμετώπισης τους.
Δεν είναι αμελητέα τα ποσοστά των οδικών ατυχημάτων, για να είμαστε στην ευχάριστη θέση να ισχυριζόμαστε πως τίποτα κακό δεν πρόκειται να μας συμβεί. Σύμφωνα με ένα δημοσίευμα στην στήλη της επικαιρότητας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την δεκαετία 2010-2020 το ποσοστό των θανάτων, προερχόμενων από οδικά ατυχήματα μειώθηκε στο 36%. Πιο συγκεκριμένα το 2019 έχασαν την ζωή τους 22.800 άτομα και το 2020 μόλις 4.000. Πρακτικά, αυτό αποδεικνύει πως οι άνθρωποι είναι ικανοί να μειώσουν τα θανατηφόρα ατυχήματα στους δρόμους, μόνο όταν δεν κυκλοφορούν σε αυτούς. Μια τέτοια πρακτική όμως δεν είναι ούτε βιώσιμη ούτε και λειτουργική. Κατά την διάρκεια του παγκόσμιου εγκλεισμού, η απαγόρευση της κυκλοφορίας στους δρόμους φαίνεται πως είχε μια πολύ καλή συνέπεια, την οποία δεν είχαμε προσέξει έως τώρα ή δεν της είχαμε δώσει την πρέπουσα σημασία. Η κατακόρυφη μείωση των θανάτων πρέπει να αποτελέσει την αφορμή για μια νέα αρχή, τόσο σε ανθρώπινο όσο και οδηγικό επίπεδο.
Η κυκλοφοριακή αγωγή και η οδική ασφάλεια απουσιάζουν αισθητά από τους δρόμους, τα θρανία και τα σπίτια της χώρας μας τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια. Ο φόβος για το απρόβλεπτο του εκάστοτε δρόμου έχει δώσει την θέση του σε μια αδικαιολόγητη σιγουριά για παγγνωσία. Σε αντίστιξη αυτής της στάσης υπάρχει μία σοφότερη, προερχόμενη από την αρχαιότητα, η οποία διέπεται από το γνωμικό του πατέρα της φιλοσοφίας: «Ἒν οἶδα, ὃτι οὐδεν οἶδα[1]». Η ζωή διέπεται από το άγνωστο αλλά και την άγνοια, δύο έννοιες που αγνοούν παντελώς και επιδεικτικά οι άνθρωποι. Κανείς δεν ξέρει ποιον ή τι θα συναντήσει στην επόμενη στροφή και παρόλα αυτά συνεχίζει ακάθεκτος να πατάει γκάζι. Ακόμη κι υπό αυτές τις συνθήκες, οι οδηγοί δεν παρακινούνται, για να μάθουν τα σχετικά με την ασφάλεια και την επικινδυνότητα των δρόμων ή των μέσων μαζικής κυκλοφορίας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις δεν πιστεύουν ή δεν λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους όσα τους έχουν ήδη γνωστοποιηθεί, κατάσταση που μπορεί να χαρακτηριστεί μονάχα ως θλιβερή.
Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) όταν είχε δημοσιεύσει τα προσωρινά αποτελέσματα των τροχαίων ατυχημάτων που συνέβησαν στη χώρα μας μόνο τον μήνα Δεκέμβριο του 2022, η αύξηση κατά 8,4% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά δεν φάνηκε να προβληματίζει το ευρύ κοινό ή τις δημοσιογραφικές και τις πολιτικές αρχές με ελάχιστες πάντα εξαιρέσεις. Το αστρονομικό δε ποσό των 11.200 ατυχημάτων του 2022 συνολικά και των 875 του μήνα Δεκεμβρίου ειδικά, θα έπρεπε να αποτελούν τροχοπέδη στην τρέλα των οδηγών. Οι αριθμοί είναι ψυχροί και άψυχοι αλλά αν μετατραπούν σε εικόνα, το συναίσθημα που θα επικρατήσει θα είναι ο τρόμος. Τόσες αθώες ψυχές μπορούν να αποτελέσουν έναν ομαδικό τάφο και η παράνοια στους δρόμους συνεχίζεται, λες και το στοίχημα της ζωής θα το κερδίσουμε μονάχα εμείς.
Το αυτοκίνητο (όπως και κάθε άλλο μέσο) δεν είναι παιχνίδι. Πρέπει να χρησιμοποιείται ως εργαλείο. Το πρόβλημα είναι πως στα χέρια των ανίδεων ή των ανεύθυνων οδηγών μετατρέπεται αυτόματα σε όπλο κι ύστερα τα τροχαία ατυχήματα κατατάσσονται στα τροχαία εγκλήματα. Ο πρώην οδηγός αγωνιστικών αυτοκινήτων και δάσκαλος οδικής συμπεριφοράς Αναστάσιος Μαρκουίζος (Ιαβέρης) είχε δηλώσει σε συνέντευξη του στις 21 Απριλίου 2022 τα εξής: «Στην κοινωνική πολιτική βάζω εγώ και το κομμάτι των τροχαίων εγκλημάτων, εγκλημάτων από πρόθεση κλπ. Επειδή λοιπόν είναι γενοκτονία και όλοι αυτοί που χάνουν την ζωή τους είναι από 1-29, δεν έχουν προλάβει να κάνουν παιδιά, εννοώ οι ζωντανοί νεκροί και οι ανάπηροι, δεν έχουν προλάβει να κάνουν παιδιά, γιατί έχουν καταστρέψει τη ζωή τους. Αυτός λοιπόν είναι ένας τεράστιος αριθμός, τον οποίο τον λέμε κατά καιρούς. Απλώς θα στο πω ότι είναι 150.000 νεκροί, ότι είναι 300.000 ανάπηροι, ότι είναι άλλοι 200.000 ελαφρύτερα τραυματισμένοι, είναι 2.000.000 τραυματίες απλοί και είναι περίπου 1.200.000 αγέννητοι. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε.». Πράγματι, οι αριθμοί αυτοί είναι ασύλληπτοι για τον ανθρώπινο νου και γι’ αυτόν τον λόγο αποφεύγουμε είτε να συζητάμε για αυτό το γεγονός είτε ακόμη και να φανταστούμε το πόσοι άνθρωποι είναι ή θα μπορούσαν να είναι στην πραγματικότητα. Αρκούμαστε στο να ακούμε, όπως προαναφέρθηκε τους απρόσωπους αριθμούς, ποσά που ενδεχομένως να μας αγγίξουν εφήμερα ή και καθόλου. Αρκούμαστε στο να λέμε πως αν δεν ήταν απρόσεκτος, δεν θα χανόταν καμία ζωή. Αρκούμαστε στο να πιστεύουμε πως εμείς είμαστε πράγματι προσεκτικοί και απολύτως δεινοί οδηγοί. Δεν είμαστε όμως.
Συνεχίζοντας στην συνέντευξη του ο κ. Ιαβέρης δηλώνει: «Το κινητό, το αλκοόλ, η παραβίαση του κόκκινου από μόνα τους δεν είναι αιτίες, αλλά συμπτώματα της ανοησίας ή της ανηθικότητας. […] Για εμένα πάνω από όλα είναι η δέσμευση του καθενός βάσει της αυτοεκτίμησης του, που λέει ότι: Δεν είμαι ένα τυχαίο σκουπίδι, είμαι οικογενειάρχης, έχω παιδιά, γυναίκα, μπαμπά, μαμά, είμαι σημαντικός, μοναδικός, πόσοι με περιμένουνε, εγώ το απόγευμα πρέπει να γυρίσω στο σπίτι. Δηλαδή πάνω από όλα είναι να προστατεύεις τον εαυτό σου. Όταν λοιπόν το πρωί φεύγεις από το σπίτι και δεν περνάει από το μυαλό σου ότι θέλεις να ξανά γυρίσεις και είσαι φορτισμένος […] τότε με το μυαλό σου δεν βλέπεις αυτό που κοιτάνε τα μάτια σου. Τα μάτια δεν σκέφτονται. Είναι φακοί. […] Εκείνη τη στιγμή ξεκινάει το χειρότερο από όλα, η αυτοαπόσπαση.». Εξίσου σημαντικό είναι να κατανοήσουμε βαθιά πως δεν υπάρχουμε μόνο για τον εαυτό μας, διότι μαζί με την δική μας ύπαρξη συνδέονται πολλές ανθρώπινες ζωές και είμαστε συνυπεύθυνοι για την ασφάλεια των συνανθρώπων μας. Η στέρηση του δικαιώματος στην ζωή και στην συνύπαρξη πέρα από παράνομη είναι και άδικη, ειδικά αν η αιτία είναι η βλακεία των ανθρώπων. Όπως είχε γράψει και ο αείμνηστος Αλέκος Σακελλάριος για την ελληνική ταινία «Η σωφερίνα» το έτος 1964, στίχους που ερμήνευσε η Αλίκη Βουγιουκλάκη:
«Όποιος εύκολα θυμώνει, να μην πιάνει το τιμόνι. […]
Όσοι πιάνουν το τιμόνι. Προσοχή γιατί λερώνει.».
Τα κράνη, οι ζώνες, τα παιδικά καθίσματα, τα κλουβιά ζώων, οι αερόσακοι, τα φρένα, τα χειρόφρενα, τα φώτα, τα φλάς, οι σηματοδότες, οι πινακίδες, οι γραμμές, οι πεζοί και οι τροχονόμοι έχουν συγκεκριμένο ρόλο και λειτουργικότητα. Χαρακτηριστικό άφρονος ανθρώπου είναι η υποτίμηση, η αδιαφορία και ο χλευασμός τους.
Ας εξετάσουμε μερικά απλά και καθημερινά παραδείγματα. Ο συνεπιβάτης που κάθεται πίσω από τον οδηγό ή τον συνοδηγό και δεν φοράει ζώνη, σε ένα απότομο φρενάρισμα το βάρος του θα πολλαπλασιαστεί με την ταχύτητα που θα έχει αναπτύξει το αμάξι. Πιο συγκεκριμένα, ο άνθρωπος αυτός μπορεί να ζυγίζει 60 κιλά και να βρίσκεται εντός οχήματος που κινείται με 80 χλμ. την ώρα. Κατά την διάρκεια του φρεναρίσματος το βάρος του θα μετατραπεί σε σχεδόν 5 τόνους (Μάζα x Ταχύτητα, δηλαδή 60×80=4.800, περίπου 5.000 κιλά), ποσότητα που θα σκοτώσει ακαριαία όποιον άνθρωπο βρίσκεται μπροστά του. Παρόμοια περίπτωση είναι εκείνη της μητέρας ή της γιαγιάς που κρατάει το μωρό στην αγκαλιά της και είτε φοράει ζώνη είτε όχι. Στην δεύτερη περίπτωση θα λιώσει το μωρό με το σώμα της και στην πρώτη θα εκτοξευτεί μονάχα το νήπιο με ιλιγγιώδη ταχύτητα μπροστά και ευθεία. Η ζώνη δεν ενοχλεί, αλλά σώζει, δεν πνίγει, αλλά προσφέρει την δυνατότητα αναπνοής. Δεν είναι διακοσμητική, ούτε πιάνει χώρο, ούτε βέβαια χαλάει την αισθητική του αυτοκινήτου μας, για να δικαιολογείται η απόφαση μερικών, που την κρύβουν κάτω από τα καλύμματα ή την παραχώνουν στα βάθη του καθίσματος. Μοναδική βέβαια περίπτωση αποτελεί το κράνος και το πότε το φοράμε. Το προστατευτικό αυτό περίβλημα της κεφαλής αλλά και γενικότερα οι δερμάτινες στολές, όπως εκείνες που ντύνουν τους οδηγούς αγώνων, δεν βγήκαν στην αγορά για γούστο, αλλά για προφύλαξη του ανθρώπου σώματος, το οποίο δυστυχώς δεν είναι φτιαγμένο από μπρούτζο, πλαστικό ή μέταλλο. Το δέρμα του ανθρώπου σε περίπτωση τριβής με ταχύτητα ξεφλουδίζει όπως το αγγούρι στη σαλάτα. Παρά ταύτα το κράνος είτε έχει μετατραπεί σε βραχιόλι ή απλώς είναι εκείνο το αντικείμενο που πιάνει χώρο και δεν ξέρουμε αν θέλουμε να το αποθηκεύουμε στην μπαγκαζιέρα, στο σπίτι ή στην αποθήκη μας.
Νομίζω όμως πως η πιο επικίνδυνη και ταυτοχρόνως γελοία συμπεριφορά είναι εκείνη της διείσδυσης (σφήνας) και της προσπέρασης. Αυτές οι δύο πρακτικές κρύβουν εντός τους όχι απλώς θράσος αλλά και εγωισμό. Μιλάω φυσικά για τις περιπτώσεις που ο ένας οδηγός έχει αναπτύξει ταχύτητα, κάνει απότομες τιμονιές και το πίσω μέρος του αυτοκινήτου κάνει βόλτες προς την αντίθετη κάθε φορά κατεύθυνσή σε σχέση με το τιμόνι, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιεί όλες τις λωρίδες σαν να του ανήκει ολόκληρος ο αυτοκινητόδρομος. Μια ακόμη περίπτωση τσίρκου είναι όταν ένας οδηγός από στενό αναμένει να βγει σε κεντρικό δρόμο, ένας άλλος αναμένει το φανάρι να γίνει πράσινο και ο τελευταίος βλέπει το φανάρι να γίνεται πορτοκαλί. Η ερώτηση του εκατομμυρίου είναι τι έχουν στο μυαλό τους αυτοί οι τρεις οδηγοί. Ο πρώτος ακόμη κι αν δει αμάξι να πλησιάζει, θα δηλώσει καθέτως στον εαυτό του πως τότε πρέπει να βγει στο δρόμο τόσο γιατί μπορεί και όσο και γιατί δεν θα έχει άλλη ευκαιρία. Ο δεύτερος θα ακούσει κόρνες και ενδεχομένως να δεχθεί βρισιές και χειρονομίες, εάν δεν έχει ήδη ξεκινήσει με το που δει τον πράσινο σηματοδότη. Ο τρίτος πάλι θα προσπεράσει με όλες του τις δυνάμεις τόσο τα προειδοποιητικά πορτοκαλί όσο και το ίδιο το κεντρικό φανάρι, ακόμη κι αν γίνει κόκκινο.
Αν μπορούμε να εξάγουμε με σιγουριά ένα συμπέρασμα μετά από αυτόν τον απολογισμό, είναι πως μονάχα η πρόληψη μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες ατυχήματος. Κάθε μέσο και κυρίως το αυτοκίνητο, το οποίο χαίρει της προσωπικής φροντίδας του οδηγού, χρειάζεται θάρρος αλλά και σεβασμό, ώστε ο κύκλος ζωής και των δύο να μην διακοπεί απότομα. Δεν οδηγάμε μόνο για εμάς αλλά και για τους άλλους. Δεν είμαστε υπεύθυνοι μόνο για τους εαυτούς μας αλλά και για τους υπόλοιπους. Ο λαός λέει πως όποιος βιάζεται, σκοντάφτει. Στο δρόμο πάλι όποιος βιάζεται, μπορεί να σκοτώσει. Πρέπει να υπολογίζουμε τα πάντα στο λογαριασμό, από την διάρκεια μιας διαδρομής μέχρι και την δική μας διάθεση. Η οδήγηση είναι από τις πιο όμορφες εμπειρίες στον κόσμο. Είναι απαραίτητη όμως η στροφή 180ο μοιρών στην οδηγική συμπεριφορά των Ελλήνων. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρειάζεται απαραιτήτως να ληφθούν τα παρακάτω μέτρα: να εισαχθεί μάθημα κυκλοφοριακής αγωγής στα σχολεία, η πολιτεία να φροντίσει να ενημερώνει τους πολίτες με κάθε μέσο και να επαναλειτουργήσει τα πάρκα κυκλοφοριακής αγωγής και τέλος, το κράτος να φροντίσει να διεξάγονται αξιοκρατικά και ουσιαστικά οι εξετάσεις των υποψήφιων οδηγών, αλλά και να επανεξεταστούν όλες οι διαδικασίες απόκτησης διπλώματος. Είναι σαφές εκ προοιμίου πως η άρση κακών συνηθειών θα είναι ζόρικη, όμως επιβάλλεται. Στην περίπτωση που επιτύχουμε να αποκτήσουμε οδηγική παιδεία, τότε θα ξανά εδραιωθεί η ασφάλεια στους δρόμους.
Όλα όσα κάνουμε εντός και εκτός οχήματος θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από μέτρο. Είτε έχουμε αμαξάρα είτε έχουμε σαραβαλάκι, είτε έχουμε μηχανή ή σκουτεράκι, θα πρέπει να είναι τα πιο φίνο και να το οδηγάει πάντα ένας προσεκτικός και υπεύθυνος οδηγός. Με το πέρασμα του χρόνου, όταν τελικά αποκτήσουμε οδηγική «κουλτούρα», τότε και μόνο τότε θα μπορέσουμε να γίνουμε σωστά πρότυπα για τις επόμενες γενιές οδηγών και να μην γίνει ποτέ ξανά λόγος για τη γενοκτονία των δρόμων.
{Ιδιαίτερη ευχαριστία προς τον κ. Ιαβέρη διότι χωρίς εκείνον δεν θα μπορούσε να γραφτεί αυτό το άρθρο. Εύχομαι η φωνή του να εισακουστεί σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.}
Πηγές:
[1] Πλάτων, Ἀπολογία Σωκράτους, .
ΟΔΙΚΑ ΤΡΟΧΑΙΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ: Δεκέμβριος 2022
Αλλάζει ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας – Ποια τα 5 “sos” για τα πρόστιμα